Denov tadbirkorlik va pedagogika

5.3. Tashkilotlar faoliyatini turkumlashtirish.
Tashkiliy tuzilmalarning turlari 
Mehnatni taqsimlanishi tashkilotning eng muhim ta‘riflari bo‘ladi.
Hatto agar ikkita kishi bir maqsadga erishish uchun birgalikda ishlayotgan 
bo‘lsalar ham, ular o‘zaro mehnatni taqsimlashlari kerak. Ishni tashkil qiluvchi 
tarkibiy qismlarga bunday taqsimlanishi 
mehnatni gorizontal bo’linishi
deb 
ataladi. Ishning katta hajmini kichikroq ixtisos- lashtirilgan vazifalarga taqsimlash 
odamlarning ushbu miqdori mustaqil ishlaganlariga qaraganda ancha ko‘proq 
mahsulotni ishlab chiqarish va sotishga imkon beradi, ya‘ni mehnatning kattaroq 
unumdorligini beradi. Kichikroq tashkilotlarda mehnatni gorizontal taqsimlanishi 

---

61 
ancha kuchsizroq kuzatiladi. Masalan, umumiy ovqatlantirish korxonalarining bir 
vaqtda boshqaruvchilari ham bo‘lgan egalari, ovqat tayyorlashlari va keluvchilarga 
xizmat ko‘rsatishlari mumkin.
 
Yirik va o‘rtacha tashkilotlarda gorizontal taksimlanish yetarlicha aniq 
kuzatiladi. U o‘ziga xos vazifalarni bajaruvchi va aniq maqsadlarga erishuvchi 
bo‘linmalarni tashkil qilish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Ular bo‘limlar, xizmatlar, 
sektorlar va h.k. deb ataladilar. Tashkilot kabi, uning bir qismi bo‘lgan bo‘linmalar 
ham odamlar guruhidan tashkil topadilar va bu odamlar faoliyatini umumiy 
maqsadlarga erishish uchun muvofiq- lashtirish kerak. Buning uchun 
muhnatni 
vertikal taqsimlanishi 
kerak, bunda bitta bo‘linma rahbari boshqa bo‘linmalar 
rahbarlarining ishini muvofiklashtiradi, ular ham, o‘z navbatida, keyingi 
bo‘linmalar rahbarlarinig ishini muvofiqlashtiradilar. Mehnatni bunday vertikal 
taqsimlash natijasida boshqaruv bosqichlari tashkil bo‘ladilar. 
Demak, tashkilotda mehnat taqsimotining ikkita ichki uzviy shakllari mavjud.
Birinchisi – bu mehnatni umumiy faoliyatning qismlarini tashkil qiluvchi tarkibiy 
qismlarga taqsimlash, ya‘ni gorizontal taqsimot, ikkinchisi– harakatlarni 
muvofiqlashtirish bo‘yicha ish, ya‘ni vertikal taqsimot. Bu harakatlarni 
muvofiklashtirish bo‘yicha faoliyat boshqaruv- ning mohiyatini tashkil qiladi. 
Tashkilotni rivojlanishi jarayoni, uning faoliyatini turkumlash- tirish oltita 
bosqichdan tashkil topadi.