|
Denov Tadbirkorlik va Pedagogika instituti Tadbirkorlik va Boshqaruv fakulteti Buxgalteriya hisobi va audit yo’nalishi 7-bh 22 guruh talabasi Rahmatullayev Javohirning elektron tijorat fanidan TAQDIMOTI Tayyorladi: Rahmatullayev Javohir Qabul qiluvchi:n. Eshqobilova nargiza REJA: 1. Blokcheyn texnologiyasi tushunchasi 2. Blokcheyn texnologiyasi
Blokcheyn — bu deyarli barcha kriptovalyutalarning markazida joylashgan innovatsion maʼlumotlar bazasi texnologiyasi. Maʼlumotlar bazasining bir xil nusxalarini butun tarmoq boʻylab tarqatish orqali blokcheyn tizimni buzish yoki aldashni juda qiyinlashtiradi. Hozirgi vaqtda kriptovalyuta blokcheyn uchun eng mashhur foydalanish boʻlsa-da, texnologiya juda keng doiradagi ilovalarga xizmat koʻrsatish potentsialini taklif etadi. Blokcheyn — bu shunchaki maʼlumotlar bazasi. Bu ham unchalik murakkab emas — uni minimal kuch sarflab, elektron jadvalda yaratishingiz mumkin.
Blokcheyn (inglizcha "Blockchain" , "bloklar zanjiri") – har qanday shaxs kira oladigan , taqsimlangan ma'lumotlar bazasi. U "taqsimlangan ro'yxatga olish texnologiyasi" deb ham ataladi.Unda ma’lumotlarni buzish, qayta tahrirlash, o’zgartirish ilojsiz narsa.
Ushbu maʼlumotlar bazalarining oʻziga xos xususiyatlari mavjud. Birinchisi, blokcheynlar faqat qoʻshish uchun moʻljallangan. Bu shuni anglatadiki, siz faqat maʼlumot qoʻshishingiz mumkin — siz shunchaki katakchani bosib, allaqachon qoʻshgan narsalarni oʻchira olmaysiz yoki uni biron bir tarzda oʻzgartira olmaysiz. Ikkinchisi, maʼlumotlar bazasidagi har bir yozuv (blok deb ataladi) oxirgi yozuv bilan kriptografik bogʻlangan. Oddiy ingliz tilida har bir yangi yozuvda oxirgisining raqamli barmoq izi (xesh) boʻlishi kerak.
Muxtasar qilib aytganda, blokcheyn — bu markazlashtirilmagan raqamli daftar sifatida ishlaydigan maʼlumotlar yozuvlari roʻyxati. Maʼlumotlar bloklarga boʻlingan, ular xronologik tartibda joylashtirilgan va kriptografiya bilan himoyalangan. Asosiysi, blokcheyn har qanday turdagi maʼlumotlarni saqlaydigan taqsimlangan raqamli kitobdir. Blokcheyn kriptovalyuta operatsiyalari, NFT egaligi yoki DeFi aqlli shartnomalari haqidagi maʼlumotlarni yozib olishi mumkin. Har qanday anʼanaviy maʼlumotlar bazasi bunday maʼlumotlarni saqlashi mumkin boʻlsa-da, blokcheyn butunlay markazlashtirilmaganligi bilan ajralib turadi. Bir joyda, markazlashtirilgan maʼmur tomonidan — Excel elektron jadvali yoki bank maʼlumotlar bazasi haqida oʻylab koʻring — blokcheyn maʼlumotlar bazasining koʻplab bir xil nusxalari tarmoq boʻylab tarqalgan bir nechta kompyuterlarda saqlanadi. Ushbu individual kompyuterlar tugunlar deb ataladi.
Kriptovalyutalar ortida yotgan texnologiya blokcheyn hisoblanadi. Bu tarmoqdagi har bir mijozga hech qachon bir-biriga ishonmasdan konsensusga erishish imkonini beradi. Blokcheyn texnologiyasi gʻoyasi 1991-yilda tadqiqotchi olimlar Styuart Xaber va V. Skott Stornetta raqamli hujjatlarni eskirgan yoki oʻzgartirilmasligi uchun vaqtni belgilash uchun amaliy yechimni taqdim etganlarida tasvirlangan edi. Tizim vaqt tamgʻasi boʻlgan hujjatlarni saqlash uchun kriptografik himoyalangan bloklar zanjiridan foydalangan va 1992-yilda Merkle daraxtlari dizaynga kiritilgan, bu esa bir nechta hujjatlarni bitta blokda toʻplash imkonini berish orqali uni yanada samaraliroq qilgan. Biroq, bu texnologiya foydalanilmay qoldi va patent Bitcoin paydo boʻlishidan toʻrt yil oldin, 2004-yilda oʻz kuchini yoʻqotdi. 2004-yilda kompyuter olimi va kriptografik faol Xel Finni (Harold Tomas Finni II) RPoW, qayta foydalanish mumkin boʻlgan ish isboti deb nomlangan tizimni taqdim etdi. Tizim almashtirib boʻlmaydigan yoki oʻzgartirilmaydigan Hashcashga asoslangan ish tokenini olish orqali ishladi va buning evaziga RSA imzosi bilan imzolangan tokenni yaratdi, uni keyinchalik odamdan odamga oʻtkazish mumkin edi.
Taʼminot zanjiri monitoringida
Taʼminot zanjirlari katta hajmdagi maʼlumotlarni oʻz ichiga oladi, ayniqsa tovarlar dunyoning bir qismidan ikkinchisiga oʻtayotganda. Anʼanaviy maʼlumotlarni saqlash usullari bilan muammolar manbasini, masalan, sotuvchining sifatsiz tovarlari kelib chiqishini aniqlash qiyin boʻlishi mumkin. Ushbu maʼlumotni blokcheynda saqlash orqaga qaytish va taʼminot zanjirini kuzatishni osonlashtiradi, masalan, IBM’s Food Trust bilan oziq-ovqat mahsulotlarini yigʻib olishdan tortib isteʼmol qilishgacha kuzatib borish uchun blokcheyn texnologiyasidan foydalanadi.
Blockchain tranzaksiyasi bir nechta tugunlar tomonidan tekshirilishi kerakligi sababli, bu xatoni kamaytirishi mumkin. Agar bitta tugun maʼlumotlar bazasida xatolikka yoʻl qoʻygan boʻlsa, boshqalari uning boshqacha ekanligini koʻradi va xatoni ushlaydi. Bundan farqli oʻlaroq, anʼanaviy maʼlumotlar bazasida, agar kimdir xatoga yoʻl qoʻysa, undan oʻtish ehtimoli koʻproq boʻlishi mumkin. Bundan tashqari, har bir aktiv blokcheyn daftarida alohida identifikatsiya qilinadi va kuzatiladi, shuning uchun uni ikki marta sarflash imkoniyati yoʻq (masalan, odam oʻz bank hisobini oshirib yuboradi va shu bilan ikki marta pul sarflaydi).
Do'stlaringiz bilan baham: |
