Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti tadbirkorlik va boshqaruv fakulteti xalmuratov m. A

YuRAK ARTERIYaLARI Yurak devori - aorta asceudens ning bosh qismi bulbus aortae dan valvula semilunaris ning tepa qirrasi pastrog’idan chiqqan bir juft toj arteriya (a.a. coronariae dextra sinistra) dan qon oladi. O’ng va chap toj arteriyalar epikard tagida yog’ to’qimalari bilan qoplangan holda yurak egatchalariga egri-bugri bo’lib tarmoqlanadi. O’ng toj arteriya - a. coronaria dextra aortaning chiqish joyidagi o’ng sinusdan chiqib, yurakning o’ng qulog’i tagida o’ng bo’lmacha bilan o’pka arteriyasi boshlanish qismi orasida o’rnashadi. Chap toj arteriya - a. coronaria sinistra - aortaning boshlanish joyidagi chap sinusidan chiqib, chap quloqcha bilan o’pka arteriyasining orasidan o’tadi va ikkita tarmoqqa bo’linadi. Yurak toj arteriyalari va ularning asosiy tarmoqlari bo’lmachalar uchun aa. Atrialesni; quloqchalarga aa. auriculares ni, qorinchalarga aa. ventriculares va nihoyat, qorinchalararo devorga aa. septi anterior et posterior ni beradi. Qorinchalar devoriga tarqalgan arteriyalar tashqaridan ichkariga harakatlanib, uning hamma qavatlariga alohida tarmoqchalar chiqarib, qon bilan ta’minlaydi va mm. papillares ra. papillaies -ga bo’lib boradi.
YuRAK VENALARI Yurak devorlariga tarqalgan ikkita toj arteriyadan bir qancha katta-kichik yurak venalari paydo bo’ladi va turli yo’llar bilan venoz qonni o’ng bo’lmachaga olib keladi. Bu venalar quyidagilardir:
1. Chap bo’lmachaning qiyshiq venasi.
2. O’rta vena.
3. Yurakning katta venasi.
4. Kichik vena.
5. Yurakning kichik venalari.
VENA SISTEMASI Vena qon tomirlarining arteriya qon tomirlaridan farqi shuki, arteriyalar yurakdan aorta va o’pka arteriyasi sifatida chiqib, bir yo’la mayda tolalarga bo’lina borib, pirovardida kapillyarlarga aylansa, venalar kapillyarlardan yyig’ilib yiriklashaveradi va natijada yurakka quyiladi. Demak, organlar ichida arteriya kapillyarlari bilan vena kapillyarlari (yoki ularning hosil qilgan to’rlari) har ikki sistemani, ya’ni arteriya va vena sistemalarini birbiriga chambarchas bog’lab turadi. Shunday qilib, kapillyarlari to’ridan postkapilllrlar vujudga keladi, postkapillryalar qo’shilishidan venulalar, ularning qo’shilishidan esa venalar hosil bo’ladi. Qon aylanish sistemasida katta va kichik doira venalari tafovut qilinadi. Venaning arteriyadan yana bir farqi shuki, vena tomirining devori anchagina yupqa va boshqacharoq tuzilgandir. Venani ko’ndalangiga kesilsa, uning devori qalin bo’ladi. Vena devori yonidagi to’qimalarga yopishgan bo’lsa, puchaymay ochiq qoladi. Vena devorining arteriya devoriga nisbatan yupqaligi uning bajaradigan vazifasi va qonning oqish tezligiga bog’liq, ya’ni arteriyalar kapillyarlardan yig’ilib yiriklashaveradi va natijada yurakka chap qorinchasidan 150-160 sm simob ustuniga teng kuch bilan aorta orqali otilib chiqayotgan qon uchun qalin va mustahkam tuzilgan qon tomir devori kerakligi o’z-o’idan ma’lum (shunga qaramay, qon yo’l-yo’lakay tomir devorining qarashligiga uchragani sababli kapillyarlarga yetib kelaganda bosim anchagina pasayadi). Venada qonni yurak singari bosib beruvchi kuch bo’lmaganligidan u juda sust oqadi. Binobarin, vena devorining qalin va pishiq bo’lishiga ehtiyoj bo’lmaydi. Venalarning tuzilishidagi yana bir farq shuki, ularning ko’p qismida qopqoqlar (klapanlar - valvulae venosae) bo’ladi. Klapanlar yurakka yo’nalayotgan qonni teskari (orqa qarab) harakat qilishiga yo’l qo’ymaslik vazifasini bajaradi. Klapanlar vena devorlarining ichki qavatida hosil bo’lgan yarimoysimon burmalardir. Ular asosan elastik tolalardan tuzilgan bo’lib; ustidan endoteliy bilan o’ralgan kollagen to’qimasi qoplab turadi. Klapanlarning asosini hosil qilishda ba’zan oz miqdorda bo’lsa ham muskul tolalari ishtirok etadi.