Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti tadbirkorlik va boshqaruv fakulteti xalmuratov m. A

TA’M BILISh VA HID SEZISh ANALIZATORLARI. TA’M BILISh A’ZOSI
Odamda va barcha hayvonlarda turli xil ximiyaviy ta’sirotlarni sezish - ta’m bilish xususiyati bor. Ta’m bilish xususiyati - turli xil ovqat moddalarining birini ikkinchisidan ajrata bilish demakdir. Bu vazifani ta’m bilish reseptorlari bajaradi. Ta’m bili reseptorlari juda sodda tuzilgan hayvonlarda, chunonchi, kavak ichaklilarda, chuvalchanglarda, ignaterililarda va mollyuskalarda ham mavjud. Ta’m bilish fiziologiyasi hasharotlarda juda mukammal o’rganilgan. Masalan, asalarilar og’iz atrofi, oyoqlari va mo’ylovlarida (antennalarida) joylashgan reseptorlar orqali achchiqni, shirinlikni va sho’rni yaxshi ajrata bilishi fiziologlar tomonidan aniqlangan. Ta’m bilish analizatorining periferik reseptorlari kapalaklarda (oyog’ida), baliqlarda (og’iz atrofi va lablarida) joylashgan. qushlarda ta’m a’zosi yaxshi takomil etmagan. Ta’m bilish a’zosining tuzilishi. Odamda ta’m bilish a’zosi ta’m bilish so’rg’ichlarida joylashgan bo’lib, hiqildoq usti tog’ayida, yumshoq tanglayda va yutqinning orqa yuzasida uchraydi. Ta’m bilish a’zosi yoki ta’m sezuvchi piyozchalar tildagi papilla vollatae, papillae foliatae, qisman papillae fungiformis larda joylashgan. ta’m bilish piyozchalari yumshoq tanglayda, yutqin sohalarida ham mavjud. Ta’m bilish analizatorining uch neyroni tafovut qilinadi. Birinchi neyron. 1. Tilning shilliq qavatidagi ta’m bilish piyozchalari bag’rida joylashgan ta’m bilish reseptorlaridan boshlanib, gang. Inferius tarkibida ganglion geniculi ga yetib boradi. 2. Tilning ildiz qismi va yutqin sohasida joylashgan ta’m bilish reseptorlarining periferik qismi - n. glossapharyngeus tarkibida chorda tympani ga boradi. Bu yerdan boshlangan (birinchi neyronning) markaziy qismi IX nerv tarkibida uzunchoq miyaga borib, nucleus fossiculi solitarii da tugaydi. Ikkinchi neyron. Uzunchoq miyaning birinchi neyron tugagan yeridan boshlanib, ko’rish do’mbog’iga (thalamus ga) borib tugaydi. Uchinchi neyron. Thalamus opticus dan boshlanib, miya po’stlog’i gyrus parahyppocampalis ning uncus sohasida, ya’ni ta’m bilish a’zosining miya po’stlog’ida joylashgan yerida tugaydi. Ayrim olimlarning fikriga ko’ra, ta’m bilish analizatorining markaziy qismi tilning harakat markazi - gyrus precentaris da joylashgan.