Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti o‘zbek tili va adabiyoti kafedrasi

«Siz  mijozlar  to‘g‘risida  qayg‘ursangiz,  bozor  Sizning  xaqingizda 
qayg‘uradi». 
Shunga  bog‘liq  ravishda  g‘arb  tadbirkorlarining  muvaffaqiyatga 
erishish formulasi juda hamoddiy: 
«mablag‘ - harakat - malakalilik - odamiylik» 
 Insonlar  orasida  yaxshi  odam  degan  fikr  uyg‘otish  juda  ham  murakkab, 
buning uchun o‘nlab yillar ketishi mumkin. Buni ko‘pincha reputatsiya yoki imidj 
deb  atashadi,  ya’ni,  ma’lum  bir  insonning  jamiyatdagi  bahosi,  xurmati,  e’tibori 
qanday,  unga  boshqa  insonlar  qanday  muomala  qiladilar.  Lekin,  ushbularni 

---

316 
 
birgina  qaltis  harakat,  gap  yoki  ish  bilan  bir  zumda  va  tamomila  yo‘qotish 
mumkin.  Masalan,  biror-bir  ishni  o‘z  vaqtida  bajarmadingiz,  vaqtida  birovga 
qo‘ng‘iroq  qilmadingiz,  xatiga  javob  bermadingiz,  odobsizlik  namunalarini 
bisyor  qilib  ko‘rsatdingiz  va  xokazolar.  Reputatsiyani  yuqori  darajada  ushlab 
turish  uchun  hamma  narsa  muhimdir.  Masalan,  kiyinish  madaniyati,  gapirish 
madaniyati,  jamoada  o‘zini  tutish  madaniyati,  ofisning  ko‘rinishi  va  intereri 
hamda  boshqa  bir  qancha,  ko‘rinishdan  mayda-chuyda  tuyulgan  elementlar  juda 
katta  va  hal  qiluvchi  ahamiyatga  molik  bo‘lib  qolishi  mumkin.  Shuning  uchun 
ham etakchi tadbirkorlarning quyidagi fikriga qo‘shilmasdan aslo ilojimizyo‘q: 
“Foyda biz uchun juda muhim, lekin jamiyatdagi obru-e’tiborimiz bizga 
undan ham muhimdir” 
Barchaning  ko‘ziga  birinchi  bor  va  yaqqol  tashlanadigan  liboslar  va 
kiyinish  madaniyati  qisqacha  haqida  so‘zlashib  olamiz.  Ko‘pchilikka  ma’lumki, 
ko‘p  joylarda  Sizni  kiyimingizga  qarab  kutib  olishadi  yoki  mulozamat  qilishadi. 
«
To‘nim  eya  qol
»  degan  maqolni  eslang.  Sizning  kiyimingiz,  tashqi 
ko‘rinishingiz  Sizning  o‘ziga  xos  va  juda  muhim  tashrif  qog‘ozingiz  bo‘lib 
hizmat  qilishi  hech  kimga  ham  sir  emas.  Biror-bir  kishi  bilan  uchrashganda, 
uning  bir  og‘iz  ham  gapini  eshitmasdan  turib,  uning  kiyimi,  ko‘rinishi  va  o‘zini 
tutishiga  qarab,  u  to‘g‘risida  ma’lum  bir  tushunchaga  ega  bo‘lishingiz  mumkin. 
Shuning  uchun  ham ko‘pgina  muvaffaqiyatli  ish yuritayotgan  va rivojlanayotgan 
firmalar  o‘z  xodimlaridan  chiroyli  kiyinishni  hamda  o‘z  tashqi  ko‘rinishlarini 
yaxshi  saqlashni  talab  qiladilar.  Bunda  tashqaridan  tashrif  buyurgan  insonlar 
kompaniya xodimining tashqiko‘rinishini tashkilotning jonli timsoli 
sifatida qabul qiladilar. 
Ishbilarmon  va  muvaffaqiyat  qozonayotgan  inson  harakatchan  bo‘lib, 
unda  faqat  o‘zininggina  emas,  balki  boshqalarning  ham  muvaffaqiyatini 
ta’minlab  berish  uchun  etarli  bo‘lgan  kuch  va  ichki  energiya  mavjuddir.  Agar 
Sizda  o‘zingizning  tashqi  ko‘rinishingizni  sarishta  qilib  yurishga  vaqt,  kuch  va 
imkoniyat  hamda  aql-farosat  topilgan  ekan,  demak  Siz  xaqiqatan  ham 

---

317 
 
muvaffaqiyat  qozonishi  aniq  bo‘lgan  insonsiz.  Yaxshi  va  sarishta  kiyingan 
holatda  Siz  o‘zingizning  fikringiz  va  qalbingizdagi  idealga  tobora  yaqinlashasiz, 
ya’ni, shu kiyimingiz bilan shu bugunning o‘zida o‘zingiz intilayotgan ideal sifat 
bo‘lib qolasiz. 
Sizning  asosiy  vazifangiz  har  bir  turga  mansub  insonlar  ichki  dunyosiga  yo‘l 
topish, ularga o‘zingizni muvaffaqiyat qozonishi aniq bo‘lgan va ishonchli inson 
sifatida ko‘rsatishdir. Xuddi shu vaqtning  o‘zida ular Sizni o‘zlaridek omadli va 
aqlli  deb  qabul  qilishlariga  intilishingiz  lozim.  Boshqa  so‘zlar  bilan  aytganda, 
Siz  o‘zingizni  shunday  ko‘rsatishingiz  kerakki,  ular  Sizda  o‘z  ideallarining  bir 
qismini  ko‘rsinlar.  Ustki  kiyimning  did  bilan  tanlanishi  bu  xolda  katta  yordam 
beradi.  Agar  Siz  qanday  turdagi  insonlar  orasiga  borishingizni  oldindan 
bilsangiz,  iloji  boricha  ular  kabi  va  o‘sha  erda  qabul  qilingan  libos  tanlash  va 
kiyinish  harakatini  qiling,  shunda  ular  Sizni  o‘z  odamlaridek  qabul  qiladilar. 
Agarda bunga qo‘shimcha ravishda salgina did bilan kiyinsangiz, Sizni juda ham 
omadli  inson  sifatida  qabul  qiladilar.  Kezi  kelganda  shuni  ham  aytib  o‘tish 
kerakki,  boy  insonlar  bilan,  davlat  apparati  xodimi  bilan,  uy  bekasi  yoki  talaba 
bilan  uchrashuvga  borilganda,  albatta  shunda  mos  ravishda  kiyinish  lozim 
bo‘ladi.  Lekin  shuni  ham  yoddan  chiqarmaslik  kerakki,  qimmat  va  didsiz 
kiyingandan ko‘ra, oddiy, lekin did bilan tanlangan libos kiyish ma’qulroqdir.  
Insonning  o‘zini  tutishi,  mimikasi  va  o‘tirish  usuli  ham  muzokaralar 
natijasining  ijobiy/pozitiv  va  muvaffaqiyatli  bo‘lishiga  bevosita  ta’sir  qiladi.  Siz 
bilan  muzokara  olib  borayotgan  tomonning  ruxiy/psixologik  holatiga  Sizning  u 
yoki bu harakatingiz ijobiy yoki salbiy ta’sir o‘tkazishi mumkin. Avvalo, Sizning 
emotsional  holatingiz  unga  bevosita  ta’sir  o‘tkazadi.  Agarda  Siz  unga  nisbatan 
sokin  va  qiziqish  munosabatida  bo‘lsangiz,  u  ham  Sizga  shunday  munosabatda 
bo‘ladi.  Mabodo  Siz  unga  nisbatan  qo‘rqinch,  ishonchsizlik  bilan  muomala 
qilsangiz,  unga  ham  bu  munosabat  virusli  kasallikka  o‘xshab  o‘tib  qolishi 
mumkin.  Oyoqlarni  chalishtirib  o‘tirish,  qo‘llarni  ko‘krakda  birlashtirib  o‘tirish, 

---

318 
 
barmoqlarni  musht qilib tugish  insonning  xarakteri ochiq emasligini, qo‘rqinchni 
va xavfni bildiradi. Qo‘l bilan tez-tez harakatlar qilish, ko‘rsatgichbarmoq 
bilan  so‘zini  tasdiqlash  muzokara  olib  borilayotgan  tomonga  qo‘shimcha  manfiy 
ta’sir  ko‘rsatadi.  Ishonch  va  yaqinlik  xissiyotlari  qo‘lni  ochiq  tutish  bilan,  tana 
a’zolari  harakatlarini  engillik  bilan  bajarish  orqali  va  o‘zini  sokin  tutish  bilan 
hosil  qilinishi  mumkin.  Agarda  harakatlar  yurakdan  chiqarilsa,  u  sahiylikni, 
ko‘ngli tozalikni va sevgini bildiradi. Sevgi bor joyda hasadga va qo‘rqinchga joy 
yo‘q deb bejiz aytmaganlar, albatta. «
Har kim o‘ziga mos suhbatdosh bilan birga 
bo‘lishni  xohlaydi
»,  -  degan  fikrni  qo‘llash  ham  yaxshi  natijalarga  olib  keladi. 
Masalan,  Siz  o‘z  suhbatdoshingizning  diqqat-e’tiborini  o‘zingizga  qaratmoqchi 
bo‘lsangiz,  uning  falsafasini,  intilishlarini  va  qiziqqan  narsalarini  o‘rganib 
chiqing hamda iloji bo‘lsa, suhbat paytida uning qo‘l va tana a’zolarining maxsus 
va  diqqatga  sazovor  harakatlaridan  nusxa  oling  hamda  uni  maqsadga  muvofiq 
tarzda  qo‘llang.  Lekin  buni  shunday  qilish  kerakki,  bu  harakatlar  yaqqol  ko‘zga 
tashlanmasin,  ya’ni,  me’yor  bilan  va  odob  doirasida  amalga  oshirilsin. 
Muzokaralar  olib  borayotganda  suhbatdoshingiz  bilan  qanday  masofada 
gaplashayotganingiz ham muhim ahamiyat kasb qiladi. Har bir insonning shaxsiy 
biomaydoni  xilma-xil  bo‘lgani  uchun,  shunday  masofa  tanlash  kerakki,  bunda 
uning  biomaydoniga  kirib,  uni  noqulay  ahvolga  solib  qo‘ymaslik  kerak.  O‘z 
ahamiyatingizni 
oshirish 
uchun, 
masalan, 
o‘zingiz  kresloga  o‘tirib, 
hamsuhbatlaringizni  stullarga  o‘tqazib  qo‘yishingiz  mumkin.  Hamsuhbatlar  bir 
xil  balandlikdagi  stullarda  o‘tirishganda,  Siz  sal  balandroq  stulda  o‘tirishingiz 
yoki tik turib gaplashishingiz mumkin. 
Tadbirkor sifatida biror-bir tovar yoki xizmatni kimgadir taklif qilayotganda 
aksariyat ko‘pchilik xollarda taklifingiz nayzalar bilan qarshi 
olinadi va ba’zilar taklifingizga qat’iyan qarshi bo‘ladilar. Bu xol Sizga ham ta’sir 
qilib,  ishingizga  ishonchsizlik  tug‘dirishi,  olg‘a  qadam  bosishga  halaqit  berishi, 
noumidlik  xolatini  yuzaga  keltirishi  mumkin.  Bunda  Sizdan  bir  narsa  talab 

---

319 
 
qilinadi,  ya’ni  bu  xolatlarga  falsafiy  yondashish  va  ulardan  tegishli  xulosa 
chiqarish.