Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti o‘zbek tili va adabiyoti kafedrasi

Leksik  vositalar. 
So`zlar  o`z  ma’nosi  bilan 
biror  harakatga 
(qo`li  gul  odam)
  ko`chiriladi, 
natijada 
gul
  so`zi  qo‘shimcha  uslubiy  mazmun 
oladi.  Shuningdek, 
ko`z,  til,  ona
  kabi  so‘zlarning 
ma’nosi  ko‘chirilishi  mumkin.  Ayrim  so‘zlar  esa 
o‘z leksik ma’nosi bilan birga, qo‘shimcha modal 
mazmun  ifodalaydi: 
do`st, yer, qahramon, go`zal, 
aqlli,  mehr,  ishbilarmon
  kabi  so‘zlar  ijobiy 
ma’no, 
bo`hton,  yolg`onchi,  yalqov,  sassiq, 
dushman
 kabi so‘zlar esa salbiy ma’no ifodalaydi. 
Ohang, urg`u  
uslubiy mazmun 
ifodalashda vosita 
bo`ladi. 
Nutq mazmuni bilan, 
ohangdor, mayin, 
musiqiy tovushlari 
bilan ta’sirli hamda 
yoqimli bo`ladi.
 
So`zlar o`z ma’nosi bilan 
betaraf bo`lsa ham  
(ota, ona, suv, non, go`sht, 
ishonch, o`rmon, gilos va 
b.), kontekstda  ko`chma 
ma’noga ega boladi. 
Gulning chiroyli belgisi 
odamga (gul yuz), o`rin-
joyga (gul bog`), biror 
harakatga (qo`li gul odam) 
ko`chiriladi, natijada gul 
so`zi qo‘shimcha uslubiy 
mazmun oladi.
 

---

244 
 
So‘zning  o‘z  ma’nosidan  ko‘chishi,  uslubiy 
mazmun olishi ko‘proq badiiy uslub, ba’zan  
 
ommaviy  uslub  va  o‘rni  bilan  og‘zaki 
so‘zlashuv tilida uchraydi. 
 
 
Biz  shaxslarga,  predmetlarga,  hodisalarga  ikki  xil  baho  beramiz:  ijobiy  baho-
bunda  moyillik,  sevish,  hurmat  qilish,  mehr-muhabbat  tuyg`ulari  ifodalangan 
bo`ladi: 
ofarin, yoqimli, ajoyib, go`zal, shirin, chiroyli, saxiy, baxtli
 kabi. 
Salbiy bahoda nafrat, xafa bo‘lish, ranjish, haqorat, dil og‘rishi kabi tuyg‘ular 
ifodalanadi. Masalan, 
Hasis, bevafo, badnafs, ochko`z, firibgar, va’daboz, badbaxt
 
va  boshqalar.  Ma’lumki,  fe’l  so‘z  turkumlari  ichida  xilma-xil  shakllarga  boy 
bo‘lib,  shu  tufayli  uning  uslubiy  imkoniyatlari  ham  nihoyatda  kengdir:  birgina 
zamon  va  shaxs  qo‘shimchalarining  ko‘pligi  ulardagi  sinonimik  qatorlardan 
istalgan  ma’noni  ifodalash  uchun  so‘zlovchiga  bu  fe’l  shakllaridan  birini  tanlay 
olish imkonini beradi.