Denov filiali pedagogika fakulteti

4-topshiriq. Mavzu yuzasidan insho yozing

234-mashq.Rasmni kuzating, mazmunini hikoya qiling. Reja tuzing. Tuzgan rejangiz asosida “O’lkamizda qish” mavzusida insho yozing.








18 -amaliy mashg’ulot: 6.3. Erkin mavzularda insho yozish darsining ishlanmasini tuzish. (2 soat)

Erkin (ijodiy) insholar mavzu jihatdan hikoya, tasvir tarzidagi inshodan farq qiladi. Biroq bunday insholar mavzusini o'qituvchi belgilab beradi. Insho materiali ona tili va o’qish darslarida turli masalalarda olib borilgan suhbat chog’ida berib boriladi. Erkin insholarda o’quvchi deyarli o’zi mushohada qilgan, o'z munosabatini bildirgan masalani muhokama qilib, tushunchalarini erkin holda ifodalaydi. Ifodalash yo’lini o’qituvchi ko’rsatib borib, muntazam ravishda namuna va misollarni keltirib boradi. Erkin inshoda o’qituvchining mustaqil fikrlashini, gaplar mustaqil ravishda tuzilishini ta’minlab berishi lozim. Masalan, «Mening orzum» mavzusidagi insho yozish davomida har bir o'quvchi o'z orzu-niyatlarini yoritishi mumkin. Shuning uchun ham bunday insholar 3-sinfning ikkinchi yarmidan boshlab yozdirib borilsa, o'quvchilar qiynalmaydilar. Quyida 4-sinf o'quvchisi Nilufarning yozgan inshosini misol qilib keltiramiz:

Mening orzum

Reja:

1. 
   Kishi orzu bilan yashaydi
   
2. 
   Orzular olami
   
3. 
   Orzu-hayol emas
   
4. 
   Mening tuganmas orzularim
   

Hayotda har bir kishi orzu-niyat bilan yashaydi. Har bir insho orzu bilan hayot kechiradi. U orzu bilan o'qiydi va ishlaydi.

Orzular olami keng. Birov o'qib olim bo'lishni istasa, boshqalar o'qituvchi, shifokor bo'lishni istaydi.

Orzu, albatta xom xayol emas. Orzuni amalga oshirish uchun kishi o'qib, mehnat qilib, kurashib borishi zarur.

Mening orzum-shifokor bolish. Kishilar sog'lig'i uchun qiygurish - qanday baxt! Men, albatta, o'qib, tinmay kurashib bolalarni davolaydigan doktor bo'laman!

Erkin (ijodiy) inshoni yozishda o'quvchilar nimalarga rioya qilishni ta'kidlab borish zarur. Jumladan, quyidagi talablarga rioya qilib borish o’qtirib boriladi:

1. 
   Mavzuni yoddan chiqarmaslik.
   
2. 
   Rejaning mayzuga mos kelishi.
   
3. 
   Rejadan chiqmaslik.
   
4. 
   Fikrlarningerkin ifodalanishi.
   
5. 
   Gaplarni to'gri tuzish.
   
6. 
   Imlo xatolarga yo'l qoymaslik. -
   

Erkin inshoda o'quvchi erkin fikr yuritish, insho matnida gaplami turlicha tuzishi, shaxsiy hissiyotlarni ifodalashi, fikrlarini ifodalashda mantiqiy izchillikka rioya qilishi va muayyan xulosani chiqara olishi xarakterlidir.

Erkin insho mavzusini belgilashda o'qituvchi qat'iy bir izchillikka e'tibor berishi lozim.

Jumladan, tanlangan kasb haqidagi insholar mavzulari quyidagi izchillikka ega bo' lishi zarur:

1. 
   «Men sevgan kasb» (3-sinf)
   
2. 
   « Dehqonchilik-sevgan kasbim» (3-sinf)
   
3. 
   « Dehqon - rizq-ro'z yaratuvchi» (4-sinf)
   
4. 
   «Bobodehqon» (4-sinfning oxiri)
   

Birinchi mavzuda dehqonchilik kasbining asosiy xususiyatlari bayon qilinsa, ikkinchi mavzuda dehqorichilik kasbiga bo'Igan qiziqish sabablari ifodalanadi. Uchinchi mavzuda dehqon rizq-ro'z yaratuvchi, olijanob kasb ekantigi kengroq ochib beriisa, to'rtinchi mavzuda bobodehqqnning ijtimoiy hayotdagi o'rni, asosiy jihatlari, misollar atroflicha izohianadi, xulosa ham ancha keng beriladi.

«Ona» haqidagi insholar mavzularidagi izchillik quyidagicha bo'lishimumkin:

1. 
   «Mening onajonim» (3-sinf)
   
2. 
   «Mening onam eng yaxshi inson» (3-sinf)
   
3. 
   «Onajonim -suyanchig'im» (4-sinf)
   
4. 
   «Onajon, sizgata'zim» (4-sinf)
   

E rkin mavzudagi insholar material manbaiga ko'ra adabiy asar qahramonlari, o'quvchinig shaxsiy kechinmalari, his tuyg'ulari haqida, shuningdek, mustaqil ravishda yozgan she’r, hikoya, ertak va kundaliklari bo'lishi mumkin. Shunga qarab, erkin mavzudagi insholarni quyidagicha tasnifladik:

Sevgan qahromonlari haqida har bir o'quvchi muayyan fikrga ega. Jumladan, bir o’quvchi sport sohasidagi chempionni boshqa o'quvchi adabiy asar qahramonini yana bir o'quvchi o'zi bilan yashayotgan hamshahar yoki hamqishlogi - mehnat qahramonini sevadi, ulardan o'rnak oladi, ularga o'hshagisi keladi.