Dene tarbiya met



Download 1,16 Mb.
Pdf ko'rish
bet15/63
Sana22.02.2022
Hajmi1,16 Mb.
#82508
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   63
Bog'liq
dene tarbiya met

Уз-узини тащлил =ила олишни ривожлантириш чораларидан бири-фаолиятларини узаро 
бащолашдир (маш=ни бажаришда бир-бирининг хатосини тузатиш, урто=ли= учрашувларида-
мусоба=аларда щакамлик =илиш, уйин натижасини жамоа билан биргаликда мущокама =илиш щ 
к) 
Бажарилган щаракат фаолиятини бащолаш критерияси турлича ва у у=ув жараеннинг 
вазифаларига бо\ли=. 
1. Бащолаш =ойда сифатида у=итишнинг бошлан\ич этапларида, ижро техникасининг стандарт 
усули буйича, =ачонки у=увчининг имконияти маш=ни намуна тарзидагидек ухшатиб у=итишга 
уриниш билан чегараланган щолда олиб борилади. Тажриба ва билимнинг тупланишига =араб 
белгиланган намунага та=лид =илишдан, о\иш, хатолар билан эмас, (айни=са натижа ю=ори 
кутарилаетган булса), индивидуалликнинг намоен булиши билан юзага чи=ади. 
\. Бош=а у=увчи техникасига содиштириш йули билан конкурс тарзда бащолаш. У маш=га 
системали маш\улотларга =изи=ишни оширишга олиб келсада, лекин ижро сифати намуна =илиш 
даражасида булмаслиги мумкин. 
\. Щаракат фаолияти натижасини ани=лаш ор=али бащолаш =ойда катта дидактик ащамиятга эга. 
Бу у=увчини уз ижро техникасини эришилган натижа билан та==ослашга, уни щал =илишнинг 
индивидуал усулларини ахтаришни ургатади. Лекин шундай бащолаш ящши тайергарлиги булган 
у=увчилар учун =ул келади. Улар уз фаолиятларини тан=идий бащолай оладилар, жисмоний маш= 
бажариш пайтида ижро техникасини ролини ящши тушунадилар. 
Бащо категорияси у=итувчининг турли щилдаги огощлантиришлари, маъ=уллашлари еки унинг 
аксикаби ифодара, шунингдек, тузатиш тарзидаги курсатмалари ор=али щам намоен булади. 


Лекин бундай торлик аста-секинлик билан утади, шунинг учун буни унчалар щисобга олиш шарт 
эмас. +улайлик щиссиети автоматлашган щаракатларга муносиб. 
4. Мощиятли ва мощиятсиз (ащамиятли ва ащамиятсиз) щатолар. Мощиятли (=упол) хатолар 
деганда, маш= техникаси асоси-негизида содир булган, техника асосини бузадиган хатолар 
тушунилади. Уларни иложи борича зудлик билан йу=отиш лозим, чунки улар таълим жараенига 
салбий таъсир курсатадилар. 
Мощиятсиз (майда) щатолар щаракат фаолиятининг айрим =исмларига тааллу=ли булиб, агарда 
куп такрорланмаса, уларга нисбатан эътиборсизро= булиш мумкин. Ащамиятсиз щато булса щам, 
унга одатланиб =олинса, щаракат техникасини такомиллаштириш учун кейинчалик туси= булиши 
мумкин. 
5. Типик ва типик булмаган хатолар. Айрим щаракатлардаги хатолар энг куп учрайдиган 
хатолардан булиб, оммавий тарзда уярайдиган хатолар деб аталади. Бундай хатоларнинг пайдо 
булиши олдиндан билиниши мумкин. Масалан, =ис=а масофага болаларнинг югуришида типик 
хатолар содир булиши кутилади, стартда-тос =исмини баланд кутариб юбориш масофа буйлаб 
югуришда-гавдани меъеридан орти= олдинга энг =айтариш ва бош=алар. 
+андай хатолар содир булаетганлигига =араб уни келтириб чи=араетган сабабини ани=лаш 
мумкин. 
Умумий 
куринишда 
харакатларда 
содир 
буладиган 
хатолар 
педогогика 
жараенипринципларининг, уларни ташкиллаш =ойдалари ва шароитларининг бузилиши ор=али 
юзага келади. 
Улар ичичдан нисбатан типик хатолар =уйдагилардир. 
1) у=увчи томонидан таълимни вазифасини тушунмаслик 
\) вазифани щал этиш проектининг такомиллашмаганлиги, шу =аторда мускул ор=али щис =ила 
олмаслик 
\) етарли даражада жисмоний тайергарликка эга булмаслик ва шу =аторда жисмоний 
сифатларнинг гармоник ривожланмаганлиги 
4) уз кучига тула ишонмаслик, =атъийятнинг етишмаслиги 
5) щаракат малакасининг салбий кучиши 
6) ва=тдан олдин толи=иш ва чарчашга олиб келадиган, дарснинг ташкилланишига =уйиладиган 
талабларнинг бузилиши 
ы) маш\улот утказиш жойининг, спорт ускуналарининг, жищозларнинг педогогик талабларга 
жавоб бермаслиги. 
)
у=атувчини тажрибасизлиги ор=али у=увчига вазифани асил мощиятини тула тушунтира 
олмаслик. 
Хатолар содир булишининг типик сабабларини билиш уларнинг вужудга келиши билан бо\ли= 
жищатларини ани=лаш имконини беради. 
Хатонинг содир булишидан огощлантириш-демак, педогогик жараеннинг барча талабларига 
тулалигича риоя =илишдир. Леикн уларнинг турли туманлиги сабабли =уйидагиларини, нисбатан 
типиклари деб ажратиб мумкин. 
1. У=увчиларнинг маш=нинг умумий вазифасини ту\ри тушунишига эришиш. Улар ди==атини 
пайдо булиши мумкин булган туси=ларга эмас, фа=атгина шу фазифаларни щал этишга =арата 
олиш.
Жумладан баландликка сакрашни ургатишда у=увчининг ди==атини забт этиши лозим булган 
баландлика эмас, сакраш техникасини урганишга =аратишимиз лозим. 
\. Узлаштирилаетган щаракат фаолияти техникаси у=увчилар томонидан ту\ри тушунилишига 
эришиш 
\. Узлаштирилиши мумкин булган у=ув материалинигина тавсия =илиш. У=увчи кучига яраша 
булмаган материални тавсия этиш билан у=итувчи маш=ни бажаришда ихтиерсиз равишда 
хатолар содир булишига сабабчи булади. 
4. Маш= техникасини щатосиз, мукаммал бажариш билан урганишга хощиш у1\отиш. Энг зур 
эътибор билан биринчи уринишни амалга ошириш лозимлигини шу\улланувчи ва у=итувчи 
ди==ат марказида булиши. Биринчи уринишнинг ту\ри-нату\рилиги щотирада чу=ур из 
=олдиришни эътиборга олишни унутмаслик. 
5. Щарактнинг бажарилиши тезлиги ва уни ту\ри бажарилиши орасидаги мувофи=ликка риоя 
=илиш. Маш=ни ани= бажарилишига тезлик ьуйсундирилса, аввал маш= ани= бажарилади ва 
сунгра уни бажариш тезлигига эътибор берилади. Лекин бу =ойдани щаракат вазифаларидаги 
тезликнинг массасини инерцияси тезлигини талаб =иладиган маш=ларга нисбатан =уллаб 


Бажариб куриш ва хатолар принципи эса унинг аксини, яъни щаракатнинг асосини коррекциялаш 
ва оптимал вариантини ахтаришни назарда тутади, бунда айрим щатоларнинг табиий равишда 
ма=садга мувофи=лигини тан олади. Бу принцип фаолият натижалари, усулларни щижжалаб 
тушунтириш, таълимнинг барча дидактик принципларига ва у=итиш =ойидаларига риоя =илиш 
лозимлигини, албатта, инкор этмайди. У сунъий равишда хатоларга йул =уйиш содир булса, 
у=итувчи ва у=увчининг зур беришини йу==а чи=арадиган катта зиен щам эмас деб таъкидлайди. 
Вазифани щал этишда у=увчи щатолар ор=али бориши керак. Образли =илиб айтганда, щато 
фойдали булиши лозим. Хатонинг асосий роли техника ижросини индивидуаллаштиришдадир. 
Энг кенг асосга эга булган мулжал билан урганилабошланган щаракат фаолияти щам щатоларни 
инкор этмайди. Бу ерда щар бир уриниш (подход) щам изланишдир. Щар бир изланишни эса 
щатосиз тасаввур этиб булмайди. 
Таълимнинг иккала принципи щам муаммони щал =илишда турлича йуллардан боради, лекин 
улар щаракат малакаси ва куникмасининг вужудга келишига олиб келадиган психофизиологик 
мослашув мощиятини алмаштираолмайдилар (Е П Ильин, 19ы0). 
Щатосиз у=итишга интилиш уларнинг пайдо булиш эщтимолини камайтирмайди,энг =улай 
шароитларда эса (жисмоний тайергарликнинг ю=орилиги, щаракат фаолиятининг нисбатан 
соддалиги) умуман щатоларнинг учрамаслигига олиб келиши мумкин. 
Таълим жараенининг биринчи стадиясида ургатиш-=ондадагидек бажариб куриш ва щатолар 
принципи иккинчисида-бош=ариладиган у=итиш принципи =улланилади. 
Шундай =илиб, ту\ри =улланилган таълим методлари щаракат фаолиятини эгаллаш жараенида 
щатоларнинг юзага чи=ишига йул =уймаслиги ва бу билан таълимнинг самарадорлигини 
пасайтирмаслиги мумкин. 
Щатолар албатта мавжуд булади, уларсиз мумкин эмас, дейишга мутла=о урин йу=. У=итувчи ва 
у=увчиларнинг хатоларига нисбатан бефар=лиги, менсимаслик билан =араши, щатоларнинг 
камайишига салбий таъсир этиши, маълум щатоларнинг пайдо булишига олиб келиши 
фикримизни тасди=лайди. Айни=са щаракат малакаси шаклланишининг бошлан\ич этапларида 
маш= бажарилиши давомида хатолар содир булади. 
Малакани ривожлантирмайдиган, уни куникмага айланишида самара бермайдиган щаракатларни 
щато щаракатлар деб =араш мавжуд. Айрим пайтларда булар ща=и=атан щам щато щисобланса, 
бош=а пайтда щато категориясига, кейинчалик такомиллашган, такомиллаштирилиши лозим 
булган щаракатлар ту\ри келади. Умумий =абул =илинган «щато щаракатлар» деб аталмиш 
классификация щозирча тузилгани йу=. Маълум даражада кенг тар=алган, амалда купро= 
=улланилаетган В В Беленович (195щ) томонидан тузилган хатолар классификациясидан щозирги 
кунда купро= фойдаланилади. +атъий ащамиятига кура бу тушунчаларни классификация деб аташ 
ма=садга мувофи= булмай, жуфтлаб гурущланган, шахсий белгисига эга булган атамалар туплами 
десак щам булаверади. 
1. Конкрет щаракат фаолиятидаги (брусьяда «подъем разгибом» ни бажаришда =улни тирсакдан 
букиб =уйиш) ва умумий щатолар (брусьяда барча маш=ларни бажаришда =оматнинг емонлиги). 
Айрим щолларда у=итувчилар лозим булган натижаларга эришиш ма=садида биринчи гурущ 
щатоларни ту\рилайдилару, уни вужудга келтирган сабабини умумий характердаги хатолардан 
эканини назардан четда =олдирадилар. Умумий характердаги хатолар мавжуд булса, у=ув 
материалининг шундай =исми такрорланиши керакки, унинг базасида навбатдагисини ургатиш 
имконияти булсин. 
\. Хусусий ва комплексли хатолар. Щаракат малакасининг шаклланишининг биринчи фазасида 
хусусий щатолар кам содир булади. Агарда бу щатолар жуда щам купол булмаса, у=итиш 
жараенида катта туси= була олмайди. 
Одатда комплексли щаракатларда хатолар купро= кузатилади. Щаракат фаолиятини ташкил 
топтирган щаракат сабаб-о=ибат ало=асига эга. Шу сабабдан иккинчисини келтириб чи=аради. 
\. Автоматлашган ва автоматлашмаган щатолар. Автоматлашмаган хатолар купинча таълимнинг 
бошлан\иш этапларида учрайди. У=итиш методикасининг мувофи=лиги натижасида уларни 
тузатиш унчалик =ийин эмас, купчилиги уз-узидан йу=олиб кетиши амалиетда исботланган. 
Автоматлашган щатолар ноту\ри щаракатларни куп маротабалар такрорлаш натижасида пайдо 
булади. Бундай щатолар ута тур\ун булиб, уларни тузатишда маълум мураккабликлар юзага 
чи=иши кузатилади. 
Айрим щолларда щаракат фаолияти такрорланишнинг ва=тинча тухталиши лозим булади, бу уз 
навбатида ва=тли ало=аларнинг бир оз сусайишига янгича ендашилади. Автоматлашаган 
хатоларни тузатишда, у=увчи щаракатни ту\ри бажаришга уриниб бир оз но=улайлик сезади. 


Тула бажариб куриш =ийин ва щавфли маш=ларни урганишда, булакларга (=исмларга) ажратиб 
у=итиш ту=ри тасаввур щосил =илиб узлаштиришнинг самарадорлигини ошириш амалаетида 
исботланган. Бунинг учун асосий щаракат техникасини уз ичига олган йулланма берувчи маш=лар 
ани=ланади. 
Айрим щолларда у=увчида бирламчи тасаввур щосил =илиш учун маш=ни бажаришда унга 
жисмонан ердам берилади. Ердам анча самарали булиб, маш=ни у=учви томонидан чу=урро= щис 
=илишга олиб келади. Дастали «гимнастика кон» да маш=ни бажариш =ийинлиги шундаки, маш= 
бажарувчига у=итувчи тмонидан щеч =андай ердам бериб булмайди. 
Танишиш (таништириш) этапида суздан фойдаланиш ва кургазмали щис =илиш методлари 
нисбатан характерлидир. Щаракат фаолиятини тула еки булакларга ажратиб у=итиш методи щам 
=улланилди, аммо щаракат фаолияти олдиндан узлаштирилаетган щаракат фаолияти 
таништирилган булса, у=итишнинг тула еи булакларга ажратиб ургатиш усулларидан фойдаланиш 
мумкин. 

Download 1,16 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   63




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish