Dene tarbiya met



Download 1,16 Mb.
Pdf ko'rish
bet56/63
Sana22.02.2022
Hajmi1,16 Mb.
#82508
1   ...   52   53   54   55   56   57   58   59   ...   63
Bog'liq
dene tarbiya met

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ХАЛҚ ТАЪЛИМ
ВАЗИРЛИГИ
Ажиниёз номидаги Нукус давлат педагогика институти 
Жисмоний тарбия факультети 
«Тасдиқлайман» 
Жисмоний тарбия назарияси ва 
амалиёти кафедраси мудири
___________А.Утепбергенов 
2011 йил ______________


Б о л а л а р с п о р т и д а ю=орида =айд =илинган иккала белги шундай ифодаланганки, 
ы=увчиларнинг спорт фаолияти дарсдан таш=арида щисобланиб, ы=ув фани сифатида 
умумтаълим мактаблари ы=ув режалари ва дастурларига =исман киритилган ва синфдан таш=ари 
ишлар, мактабдан таш=ари муассасаларидаги маш\улотлар шаклида алощида ащамият, эътибор 
билан кынгилли тарзда йылга =ыйилади.Спортнинг характерли аломатларининг барчаси бир 
бутун былиб, болалар спортида ыз аксини топган.Уни боланинг дарсдан таш=ари фаолиятининг 
турли кыриниши деб белгилаш щам, махсус тайёргарлик, мусоба=аларда =атнашиш еки ызидаги 
мавжуд имкониятларини щисобга олган щолда олдиндан белгиланган оптимал щаракат 
=обилиятларини ривожлантиришдан иборат былган жараён деб =араш мумкин. Болалар спорти 
уларнинг ёши билан чегараланган, махсус тайёргарликка киришишга рухсат берилган муддатдан 
то умумтаълим мактабини битиргунгача былган даврни ыз ичида олади. 
Ё ш л а р с п о т и . Бу тушунчада айтарли =ис=а мазмун жойлашган. Унинг чегараси 
шу\улланувчининг ёши билан белгиланди:-Ё ш л а р , ы с м и р л а р спорти. Ёшлар спорти билан 
шу\улланувчилар асосан катта мактаб ёшидаги ы=увчилардан ва талабалардан ташкил топади.Бу 
ибора шартли щисобланиб, спортда =изларнинг щам иштироки назарда тутилади. 
М а к т а б с п о р т и шу\улланувчиларнинг ёши ва бош=а белгиларига =араб болалар спортига 
ыхшаш гурущларга ажратилади. Фар=и шундаки, болалар спорти мактаблар ва мактабдан 
таш=ари муассасалар ор=али, мактаб спорти эса фа=ат мактаб ы=увчилари билан мактабда йылга 
=ыйилади. 
Спорт жамиятимз жисмоний маданияти учун ю=орида =айид =илинганлардан таш=ари ж и с м о н 
и й т ар б и я =илиш хизматини щамызида мужассамлаштирган. Спортда жисмоний тарбиянинг 
хусусий томони шундан иборатки , жисмоний комолотга эришишнинг педагогик тизими 
мутахассислаштирилади ва с п о р т ч и н и н г т а й ё р г а р л и г и деб номланади. 
Хулоса =илиб шуни айтиш мумкинки, спорт жисмоний маданият таркибига киради ва мавжуд 
жамият маданиятининг умумий мулки, спорт тайёргарлиги эса жисмоний тарбиянинг 
мутахассислаштирилган былаги сифатида тарбия тизимининг манфаатига хизмат =илади. 
Оммавий спорт щам жисмоний маданият таркибига киради. Ю=ори спорт мащоратига эришиш 
спорти эса инсон жисми маданиятининг энг ю=ори даражасидир. 
А м а л и й ж и с м о н и й м а д а н и я т - касбга таълу=ли амалга =ылланиладиган ва щарбий -
амалий физкультурага былинади. 
Улар бевосита касб-щунар фаолияти сощасида щамда маълум касбдан келиб чи=адиган талаблар 
ва мещнат шароитига бо\ли= махсус тайёргарлик тизимини киритилиши билан белгиланади. 
Физкультуранинг амалий турлари, уларнинг органи= бо\ли=лиги, касбга оид амалий тайёргарлик 
ва щарбий амалий жисмоний тайёргарликнинг умумий жисмоний тайёргарлик базаси асосида 
йылга =ыйилиши, шаклланиши, вужудга келиши билан ифодаланади.
Бундан таш=ари, жисмоний маданиятнинг амалий турлари мазмунига физкультура ва спорт 
заминидаги турли жисмоний маш=лар киритилган. 
Жисмоний маданият со\ломлаштиришга йыналтирилиши мумкин ва даволаш ма=садида 
фойдаланилади. Шу тур физкультураси ыз олдига организмнинг ва=тинчалик
йы=олган 
функционал имкониятларини тиклаш ма=садини =ыяди. 
Жисмоний маданият гигиенаси иш куни рамкасига, кундалик турмуш ва дам олиш режимига 
=аратилган былиб, организмнинг кунлик щолатини яхшилашган хизмат =илади, ыз навбатида 
асосий щаётий фаолият функцияси “мущити” (фани) ни шаклланишга имконият яратади. 
Жамият маданиятининг таркибий =исми щисобланган жисмоний маданият маданиятнинг бош=а 
турлари, былаклари билан туташган, умумийлашган ызаро бо\ли=ликга эга. 
Жисмоний-маданий 
ва 
оммавий-театрлаш 
тирилган 
томошаларни 
бир-бири 
билан 
мувофи=лаштиришдан намойишлар ва намойишкорона чи=ишлар вужудга келади. Уларнинг 
тарбиявий ащамияти бепоёндир. 
Жисмоний маданиятни классификациялаш катта ащамиятга эгадир.У жамиятда жисмоний 
маданиятдан ма=садга мувофи= фойдаланишни, унинг =айси йылдан кетаётганлиги, йыналишини, 
физкультура амалиёти вазифаларини щал =илиш учун тавсия этилган унинг хилма-хил турлари 
имкониятларини англашга ёрдам беради. Агарда мактабда жисмоний билим(маълумат), умумий 
жисмоний тайёргарлик бериш вазифалари щал -илинса, щаёти давомида ы=увчи жисмоний 
маданияти учун база яратилади. Маданиятнинг бош=а барча турлари =айд =илинган вазифаларни 
ечиши мумкин быласда, физкультура базасининг ырнини боса олмайди. 
Жамиятда ж и с м о н и й м а д а н и я т н и н г р и в о ж л а н г а н л и к даражаси =уйидаги к ы р 
с а т к и ч л а р и билан бащоланади: 


М а к т а б ф и з к у л ь т у р а с и -болаларни жисмонан тайёрлаш учун кишилик жамиятни 
яратган ва фойдаланаётган моддий, маънавий бойликлари мажмуидир. 
М о д д и й б о й л и к л а р -хилма-хил спорт иншоатлари, махсус анжомлар, ускуналар, 
мабла\лар, жамият аъзоларининг жисмоний камолоти даражаси (спорт юту=лари) демакдир. 
М а ъ н а в и й б о й л и к -эса тарбия тизими яратган, шакллантирган \оявий, илмий, ташкилий, 
амалий ва махсус илмий юту=лар щисобланади. Жисмоний тарбия ор=али щар =андай инсон 
ызига муносиб жисмоний маданият мазмунини ызлаштиради, шу соща юту\и унинг шахсий 
мулкига (бойлигига) айланади.
Жисмоний маданият жамиятнинг ривожланишида маълум хизматларни бажаради: 
-инсон щаракат рационал меъёри (нормалари)ни белгилаш хизмати; 
-физкультурага оид м а д а н и й а х б о р о т н и т ы п л а ш (ахборийлик) хизмати ва уни 
авлоддан-авлодга узатиш ва тар=атишга воситачилик =илади; 
-шахслараро мулощат, ызаро ало=а (к о м у н и к а т и в л и к) муносабатларни шакллантиради; 
-шахснинг щ а р а к а т э с т е т и к а с и талабини =ондириш билан бо\ли= (эстетикага оид) 
хизматларни бажаради; 
-инсоннинг доимий щ а р а к а т = и л и ш г а б ы л г а н т а б и и й т а л а б и н и = о н д и р и ш 
билан бо\ли= былган ва унинг кундалик турмуш учун лозим даражадаги ж и с м а н -я р о = л и л 
и к х о с л а т и н и таъминлаш (биологик) хизмати. 
Бош=а хизматлари яъни физкультурага пойдеворлик еки база -амалий спорт, со\ломлаштириш 
физкультураси деб аталмиш жисмоний маданиятнинг классификацияси асосида етади. 
Жамият аъзосининг жисмоний билими, жисман ривожланганлиги, жисмоний тайёргарлиги эвазига 
актив щаётий фаолият учун зарур былган жисмоний камолотга эришишни заминини ёки 
жисмоний маданиятнинг пойдеворини яратади. Шу\улланувчиларнинг ёшига =араб жисман 
ривожланганлик, жисман тайёргарлик ызига хос ва ызгарувчан хусусиятлар касб этади. 
Жисмоний маданиятнинг бошлан\ич замини шартли равишда “м а к т а б г а ч а ва м а к т а б ф и 
з к у л ь т у р а с и “ ор=али яратилади. Бу билан мактабгача ёшдаги болалар муссасаларида 
умумтаълим мактаблари ва бош=а ы=ув тарбия муассасаларида физкыльтура ы=ув предмети 
сифатида мажбурий маш\улот эканлигини биламиз. Бу ыз навбатида умумий жисмоний маълумот 
учун 
асос 
яратади, 
жисмоний 
=обилиятларининг 
щар 
томонлама 
ривожланиши, 
мустащкамланиши, саломатликнинг базасининг вужудга келишига сабабчи былади. Бу билан щар 
томонлама бир индивид учун зарур былган жисмоний салохият даражасининг асосини яратишга 
кафоляатни вужудга келтиради. 
Мактаб физкультураси эса тарбияланувчида физкультура учун замини шаклланишида асос 
ролини ыйнайди. 
С п о р т жисмоний маданиятининг таркибий =исмидир. Спорт, хусусан, ащамиятли даражада 
жисмоний ва унга бо\ли= былган =обилиятларнинг ривожланишини ва ысишини таъминлайди. 
Жамият физкультурасининг таркибий =исми щисобланган спорт, бошлан\ич маънода юнонлар 
тили билан айтганда “куч синашаман”,”мусоба=алашаман” деган маънони беради. 
XщX асрнинг охири ва XX асрнинг бошларигача унга дам олиш,кынгил очиш, сынг жисмонан 
ю=ори кырсатгичга эришиш восита сифатида, мусоба=аларда \алаба =озониш тарзидаги фаолият 
деб =аралди. 
Спортнинг ривожланиши асосан =уйидаги кыринишларда -ы = у в п р е д м е т и с и ф а т и д а о 
м м а в и й к ы н г и л л и с п о р т тарзида, “ю = о р и с п о р т м а щ о р а т и “га эришиш 
ма=садидаги щамда к ас б -щ у н а р сифатидаги спорт деб =аралмо=та. 
Ы = у в п р е д м е т и с и ф а т и д а спорт бошлан\ич, ырта таълим, олий ы=ув юртларида ва 
армияда жисмоний тарбиянинг воситаси былиб хизмат =илмо=та. 
О м м а в и й к ы н г и л л и с п о р т дар дан таш=ари ва иш ва=тидан сынг давлат ва жамоат 
таш=илотлари ор=али ва щар бир шахснинг инициативи билан амалга оширилмо=та. 
“С п о р т ч и “ сызи талаффуз этилганда, кыз ынгимизга нафа=ат кучли, чидамли ва ча==он щамда 
=адди =амоти келишган йигит еки =из образи гавдаланибгина =олмай, иродали, ты\ри, ща= сызли, 
щаётга доима ящши умид билан =арайдиган, оптимист, щар =андай =ийинчиликларни осон 
енгувчи, камтарин ва ыз юту=ларига хотиржам инсонни тушунамиз.
Шундай экан, спорт жамият манфаати учун хизмат =иладиган фаолият былиб, т а р б и я в и й ва к 
о м м у н и к а т и в л и к функциясини щам бажаради, лекин у бир умрли доимий касб эмас. 
Спорт ишлаб чи=аришсиз фаолият. Моддий неъмат (бойлик) яратиш билан бо\ланмаган ва ы=ув 
тарбия жараёни =онуниятларига буйсындирилган жараен. 


ижтимоий характер беради, синфий жамиятда эса тарбия щукумрон синфларнинг манфаатларига 
быйсундирилади. 
Жисмоний тарбия-абадий категориядир, шу маънодаки, тарбиянинг бу йыналиши жамият пайдо 
былгандан бери мавжуд былиб, бундан кейин щам ижтимоий ишлаб чи=аришнинг ва инсон 
щаётининг зарурий шартларидан бири сифатида давом этаверади.(А.Д. Новиков,1959). 
Жисмоний тарбиянинг и ж т и м о и й щ о д и с а с и ф а т и д а ызига хос х у с у с и я т и
шундан иборатки, у асосан ж а м и я т г а и н с о н ж и с м о н и й = о б и л и я и т л а р и н и р и 
в о ж л а н т и р у в ч и в о с и т а с и ф а т и д а х и з м а т = и л а о л и ш л и г и ва айни пайитда 
унинг м а ъ н а в и й к а м а л о т и г а щ а м к у ч л и т а ъ с и р кырсата олишлигидадир. 
Мазкур хусусият жисмоний тарбиянинг барчага баробар умумий =ыллайдиган хусусий 
белгисидир. Лекин жамиятнинг реал щаётида конкрет тарихий шароитлардан таш=арида былган 
жисмоний тарбия умуман йы=. Щар бир ижтимоий-и=тисодий формацияда жисмоний тарбияни 
амалга оширишнинг конкрет тарихий типи ривож топади. 
Ж и с м о н и й т а й ё р г а р л и к. Жисмоний тарбияда учда асосий йыналиш мавжуд былиб 
инсон жисмоний тарбияси шулар асосида амалга оширилади.Улар у м у м и й ж и с м о н и й , к а 
с б- щ у н а р жисмоний тайёргарлик ва спорт тайёргарлигидир. 
Умумий жисмоний тайёргарлик со\ли=ни мустащкамлашга, кенг доирадаги щаракат малакалари 
ва кыникмаларига эга былиш, ызидан кейинги махсус тайёргарликка замин, пойдевор сифатида 
хизмат =иладиган асосий щаракат сифатларини ривожлантиришга йыналтирилган.
Умумий жисмоний тайёргарлик ма=садида жисмоний тарбиянинг барча турдаги воситаларидан, 
хилма-хил жисмоний маш=лардан, табиатнинг со\ломлаштирувчи кучлари ва гигиеник 
омиллардан фойдаланилмо=да. Умумий жимоний тайёргарлик жисмоний тарбиянинг барча 
этапларида кыпро= мактаб жисмоний тарбия тизимида, оммавий физкультура-со\ломлаштириш 
ишларида ва жисмоний маш=лар билан индивидуал шу\улланиш маш\улотлари шаклида амалга 
оширилади. 
Касб-хунар жисмоний тайёргарлиги-бу жисмоний тарбиянинг мутахассислаштирилган ани= 
мещнат тукри ва мудофаа фаолиятига тайёрлашга йыналтирилган жараёндир. Бунда асосан, 
жисмоний маш=ларнинг щунар ёки касбга я=ин былган турларидан фойдаланилади. Касбга 
йыналтирилган жисмоний тайёргарлик воситаларининг =ылланиши мещнат щаракат 
малакаларининг шаклланиши жараёнини тезлаштиради. Мещнат унумдорлигини оширади, 
организмнинг, таш=и мущит таъсирнинг зарарли факторларига =аршилик кырсатишини 
яхшилайди. 
Умумий ва касб жисмолний тайёргарлиги деб ажратиш маълум даражада шартли былиб, иккала 
йыналиш щам бир-бирини тылдиради. 
Спорт тайёргарлиги-жисмоний тарбияда махсус йыналишни ифода этади. Бунинг вазифаси 
инсонни танлаб олинган бирор спорт турида ю=ори натижаларга эришишни таъминлашдир. 
Жисмоний тарбияда спорт тайёргарлиги организмнинг функционал имкониятларини 
такомиллаштириш билан бо\ли= былган ю=ори спорт натижасига эга былишлик, кишиларнинг 
жисмоний тайёргарлигини бащолаш критерияси ва жисмоний тарбияга мылжал сифатида жуда 
кенг кыламда амалга оширилади. 
Жисмоний тарбия жараёни яна бир алощида махсус йыналишда амалга оширилади. Бу даволаш 
былиб, организмнинг функционал щолатини тиклаш ма=садида жисмоний маш= билан 
шу\уллантириш-физкультура =илдиришдир. Бунинг вазифаси маш=лар ор=али организмнинг 
йы=отилган, сусайган функцияларини тиклаш былиб, унинг =онуниятларини ырганиш ва ы=итиш 
махсус предмет саналган “Даволаш физкультураси” фани ор=али амалга оширилади. 
Ж и с м о н и й м а д а н и я т -жамият аъзоларини жисмоний камолатга эришиини ма=садга 
мувофи= равишда амалга ошириш учун махсус воситалар, методлар вашароитларни яратиш 
щамда улардан рационал фойдаланиш быйича эришилган юту=ларнинг мажмуасидир. 
Жисмоний 
маданият-умумий 
маданиятнинг 
бир 
=исми, 
унинг 
юксалиши жамият 
ривожланишининг социал, и=тисодий ысиши даражасига узвий бо\ли= былади. 
Жисмоний маданият-муайян тарихий шароитлар мащсули. Щар бир ижтимоий-и=тисодий 
формация жамият аъзолари жисмининг маданияти характерли былиб, бу жамият тара==иётининг 
муайян давридаги бутун бир хал= бойлиги, мулки былиб шахснинг щар томонлама
баркамоллигининг муштарак ва мажбурий шарти былиб =олаверади. 
Жисмоний тарбия назариясининг асосий тушунчалари ичида жисмоний маданият кенг, жамловчи 
тушунча былиб, жисмоний тарбия уни-”физкультура” тушунчасининг таркибий =исми сифатида 
уч хил йыналишга эга былган педагогик жараённи ыз ичига олади (Б.А. Ашмарин, 19ы9). 


Соби= шыролар давлати тад=и=отчилари ва чет эллик тара==ийпарвар олимларнинг олиб борган 
тад=и=отлари шуни кырсатдики, жисмоний тарбия боланинг организмини ысиши ва 
ривожланиши маромига таш=аридан таъсир этмай амалга оширилиши мумкин эканлигини, лекин 
бу жараён бош=арилса, энг яхши натижаларга эришиш мумкинлигини щам илмий, щам амалий 
исботланди. Бош=ариш имконияти чегарасиз эмаслигини щам унутмаслик лозим. Инсон 
табиатини ызгартириш мумкин эмас, шунга =арамай, боланинг резерв имкониятларини тарбиялаш 
учун мумкин былган шарт-шароитни вужудга келтириш лозим былади. 
Шундай ривожланишга эришиш учун “жисмоний тарбия” деб аталмиш махсус йыналтирилган ва 
ташкил =илинган фаолиятдан фойдалана бошланди. 
Ж и с м о н и й т а р б и я -педагогик жараён былиб, инсон организмини морфологик ва 
функционал жищатдан такомиллаштиришга, унинг щаёти учун мущким былган асосий щаракат 
малакасини, мащоратини, улар билан бо\ли= былган билимларни шакллантириш ваяхшилашга 
=аратилган. 
+Айд =илинган таърифда жисмоний тарбиянинг инсонни тарбиялашнинг муста=ил тури сифатида 
ызига хослиги таъкидлаб ытилган. 
Жисмоний тарбияга оид былган бу ызига хосликнинг таркибида иккита алощида маънога эга 
былган “ж и с м о н и й б и л и м “ ва “ж и с м о н и й с и ф а т л а р н и р и в о ж л а н т и р и ш 
“деб аталган тушунча етади. 
“Жисмоний билим” термини янги даврдаги жисмоний тарбиянинг энг аввалги тизимларида 
учрайди. Масалан, Фит “ыз вужудини тарбия” =илиш ма=садида жисмоний маш=лар зарурлиги 
ща=ида гапирган эди. 
Ж и с м о н и й б и л и м жисмоний маш=ларни бажаришга оид махсус назарий тушунчалар 
былиб,лозим былганда турмушда =ылланиши мумкин былган щаракат амалиётини мащорати ва 
мавжуд щаракат малака кыникмаларини сыз ор=али тавсифини ыз ичига олади. 
И.Г. Песталоцци болаларнинг “вужудини тарбиялаш” ни астойдил ё=лаб чи==ан. П.Ф. Лесгафт 
жисмоний билим беришни, жисмоний тарбиянинг кенгайтирилган маъноси деб тушунтирган. 
Лекин Лесгафтни жисмоний тарбия ща=идаги таълимотнинг асосий \ояси том маънодаги 
жисмоний таълим \ояси эди. 
П.Ф. Лесгафт жисмоний тарбия жараёнида болалар “айрим харакатларни ажратив олишлари ва 
уларни ызаро та==ослашни, уларни онгли равишда бош=аришни ва пайдо былган тыси=ларга тез 
мослаша олишни, уларни иложи борича ча==онлик ва =атъият билан ытишни(енгишни), бош=ача 
=илиб айтганда камро= ва=т мобайнида оз мещнат сарфланган щолда, онгли равишда, энг кып 
жисмоний иш =илиш, кыркам ва \айрат билан щаракат =илишни ырганишлари керак,деб 
щисобларди. Бу ерда гап, бир томондан, ты\ри щаракат кыникмаларини щосил =илиш ща=ида, 
иккинчи томондан, щаракатларни бажаришга онгли муносабатда былиш негизида кыникмалардан 
щаётий вазиятнинг турли шароитида ты\ри тасаввурга эга была олиш щамда мащоратни =арор 
топтириш ща=ида бормо=да.
Ж и с м о н и й с и ф а т л а р ни тарбиялаш жисмоний тарбия жараёни деб =аралади. Бу тушунча 
куч, тезкорлик, чидамлилик, эгилувчанлик ва ча==онлик сифатларини ривожлантиришни ыз ичида 
олади. 
Бир бутун жараённинг шу томонлари бир-бири билан мустащкам бо\ланган. Масалан, агарда 
ы=увчилар югуриш маш=ларини кып маротабалаб, унинг бажарилиш техникасини ызлаштириш 
ма=садида такрорлайверсалар, шу ва=тнинг ызида щам к у ч , щам ч и д а м л и л и к ва айрим 
щолларда эса т е з к о р л и к щам тарбияланади. Бош=а томондан, ыша югуриш маш=ларни катта 
тезлик билан такрорланса (тезкорликни тарбиялаш учун), у щолда маш= техникаси 
мустащкамланади ва такомиллашади, шува=тнинг ызида эса таълим, билим бериш вазифалари 
щам щал =илинади. 
Жисмоний маш=ларни бажариш жараёни нафа=ат жисмоний, щаттоки шу\улланувчиларнинг 
рущий щолатига, уларнинг щис-туй\усига, иродасига, ащло=ининг намоён былишига щам таъсир 
кырсатади. Ана шулар щисобига тарбиявий вазифаларнинг щал =илиниши учун керак былган 
=улай шароит юзага келди. 
Жисмоний тарбия жараёнида щамиша щам тарбиявий, щам та=лимий элементларнинг 
мавжудлиги уни бир бутун педагог жараён деб =аралишига олиб келади. +айд =илинган 
элементлар =ыйилган вазифага =араб, щар бири алощида кыринишда намоён былади.
Жимоний тарбияда щам жисмоний ривожланиш =онунлари, щам жисмоний тарбиянинг ижтимоий 
=онунлари акс этади. Жисмоний тарбиянинг социал =онунларидан фойдаланиш характери ва 
усули аслида жамиятнинг и=тисодий ва сиёсий тузумидан келиб чи=ади. Бу жисмоний тарбияга 


узатиш усулидир. Жисмоний тарбия инсон жисмоний камолотнинг педагогик тизими деб щам 
=аралади. 
Жисмоний тарбия жараёнида махсус олдиндан бажаришга режалаштирилган, тарбия учун 
=ылланиладиган, организмни формаси ва функциясига ижобий таъсир этадиган жисмоний 
маш=лар тизимидан, табиатни со\ломлаштирувчи кучлари ва гигиеник омилларидан 
фойдаланилади. 
Щаракат малакалари ва кыникмаларини шакиллантириш, щаракат сифатларини ривожлантириш 
щамда щар томонлама морфофункционал ривожланган организмни такомиллаштириш учун 
махсус билимлардан фойдаланиш жамият талабларига мувофилаштирилади. Бош=а сыз билан 
айтганда, жисмоний тарбия педагогик жараён тарзида кишиларнинг жисмоний ривожланиши ва 
жисмоний билим эгаллашини ыз зиммасига оладиган кып йиллик педагогик жараёндир. 
Буржуа авторлари гыё жонивор “тарбияси”га ыхшаш ту\ма жисмоний тарбия бор деб даъво 
=иладилар. Улар шундай дейиш билан мещнат ва тафаккурни сифат жищатидан янги щодисалик 
ролини инкор =иладилар. Инсон ана шу мещнат ва тафаккур туфайли щамма жониворга нисбатан 
мисли кырилмаган даражада юксакликка кытарилади. Бош=а бир мулощазаларда жисмоний 
тарбиянинг пайдо былишида диний ибодат омили атайлаб биринчи ыринга =ыйилади ва бу билан 
ижтимоий-тарихий тажрибанинг роли инкор этилгандан былиб кыринади. 
Буржуа назариётчиларининг жисмоний тарбияни инстинктив негизларга ты\рилаб =ыйиши 
тасодифий щол эмас. Чунки шундай деб тушунилса, тарбиянинг бу турига хос бутун амалиёт 
ижтимоий шарт шароит ва эщтиёжларга гыё бо\ли= былмаган у ёки бу инстинктни \ондириш 
сифатида олдинга чи=ади холос. 
Жисмоний тарбия вужудга келиши ва ривожланишининг о б ъ е к т и в ва с у б ъ е к т и в
сабаблари мавжуддир (А..Д. Новиков, Л.П. Матвеев, 19ы5). 
Жамиятнинг моддий щаётий шароитлари, жумладан о в жисмоний тарбияни вужудга келишида 
объектив сабаб былган. Инсон пайдо былган ва=тдано= катта-катта жониворларни овлай 
бошлаган. Ов хыжаликнинг истеъмол тармо\и былган ва инсоният фаолиятининг бош=а щамма 
турларини ызига быйсундирган. Ов узо= ва=т тарихий давр мобайнида инсонга ози=-ов=атдан 
таш=ари, =урол ясаш ва кийим-кечак учун, турар жой =уриш учун материал етказиб берган. Узо= 
ва=т давомида ов одамни кучда, тезликда, чидамлиликда, ча==онликда, щайвон билан ызаро 
“кураш” мусоба=асидек былиб келган. Ов жисмоний сифатларини ривожланитиришнинг щаддан 
таш=ари юксак даражада былишни талаб эткан. Одамларнинг бутун фаолиятини активлаштириб, 
уларни жисмоний жищатдан ривожлантирган, атрофни ыраб олган табиат ты\рисида амалий 
тушунча берган. 
Ишлаб чи=ариш =уролларининг ясалиши щам маълум даражадаги куч, чидамлилик ва ча==онлик 
талаб =илган щамда одамнинг бор =обилиятларини камол топишига имконият очган. +адимий 
овчилар кейинчалик заруриятга =араб жамоа былиб ов =илишган. Ыт ёрдамида щайвонларни 
=ылга туширишган жарликларга =амаб олишган, узо= ва=т =увиб юриб ушлаш ор=али овчида 
жисмоний сифатларни ривожланганлигига ю=ори талаб пайдо былган.Кейинчалик ов =илиндиган 
щайвонлар йылакларида чохлар =азиш ва ундан фойдаланиш онгни шаклланишига олиб келган. 
Бу ыз навбатида ижтимоий онгнинг шаклланиши деб =аралган.(А.Д.Новиков, Л.П.Матвеев ва 
бош=алар). 
Ижтимоий онгнинг ривожланиши жисмоний тарбиянинг шаклланишида с у б ъ е к т и в омил деб 
=арай бошланди, онгли щаёт фаолияти, характери ва яшашининг маъноси билан фар=ланди. 
Инсон ыз тажрибасини бировга ыргатишнинг ижтимоий усулидан фойдаланди, тажрибанинг 
тыпланиши ижтимоий жараённи тезлаштирди. Янги авлод ызидан аввалги авлоддан ырганиб, 
уларнинг 
тажрибалари, 
мащорат 
ва 
малакалари, 
билимларини 
ызлаштиришда 
такомиллаштиришда давомийлик ырнатилди деган тахмин мавжуд. Шундай =илиб, жисмоний 
тарбия инсон жамиятининг ташкил топиши билан вужудга келди. Жисмоний тарбия инсоннинг 
табиатини ызлаштиришга =аратилган щаёти ва фаолиятининг кечишидаги абадий табиий шарт-
шароит сифатида мущим восита тарзида намоён былди. Жисмоний тарбиясиз авлодларнинг 
алмашиши давомида ил\ор тажрибаларни тыпланишини тасаввур =илиб щам былмас эди. 
Ибтидоий жамоа тузумида даврида ижтимоий мещнат та=симоти содир былди, жамият синфларга 
былина бошлади. Синфий жамият вужудга келгунга =адар ривожланган жамиятда жисмоний 
тарбияни щал\нинг ызи амалга оширар эди, бу даврда жисмоний тарбия хал= тарбия 
системасининг бир =исмини ташкил этарди, умумий ва =атьий тартибда мажбурий эди. Щукумрон 
синфлар(синфий жамият шакллангандан сынг) жисмоний тарбияни ызларининг и=тисодий ва 
сиёсий манфаатларига мослаб ташкил этдилар.



Download 1,16 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   52   53   54   55   56   57   58   59   ...   63




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish