тузиш, тайерлов ва йулланма берувчи маш=лардан самарали фойдаланиб малаканинг «ижобий» ва
«салбий» кучишини таъминлайди.
Т а ъ л и м ж а р а е н и д а щ а р а к а т ф а о л и я т л а р и н и р и в о ж л а н т и р и ш. Щаракат
фаолиятларини у=итиш жараенида тананинг у еки бу =исми (булаги) да щаракатнинг
бош=аришнинг характери узгаради, натижада щааркат фаолиятини эгаллашнинг даражаси ортади.
Схема тарзида Б А Ашмарин бу жараенни =уйидагича ифодалаган.
Щаракат фаолиятини у=итиш
Щаракатни =ила Щаракат малакаси Олий тартиб-
билишни шакллантириш даги щаракат
шакллантириш
Махсус билимларга эга булиш
У=увчи (шу\улланувчи) махсус билимлар базасида ва системали маш=лар натижасида щаракат
фаолиятини бажариш учун чегараланган имкониятларга эга була ориб, такомиллаштириш учун
чегараланмаган ил\ори (переспектив) имкониятларга эга булади (олий тартибда щаракат =ила
билиш).
Ща р а к а т ф а о л и я т и н и э г а л л а ш н и н г у ч б о с = и ч г а б у л и н и ш и ш а р т л и д и
р. Бос=ичларнинг стабил чегараларини мавжудлиги билим бериш вазифаларини белгилаш ва уни
щал =илиш ута =улайдир.
Эски
тажрибалар, билимларга таяниб =ила билиш (=ила олиш) нинг шаклланиши щаракат
фаолиятини эгаллаш жараенидан бошланади.
Щ а р а к а т н и б о ш = а р а о л и ш л и (=ила билиш)-бу щаракат фаолиятининг щар бир
булагига у=увчининг ди==ат эътиборини туплаш (концентрациялаш) шарти билан урганилаетган
щаракат фаолиятини бажарабилишдир.
Щарактерли аломатлари - тула бир бутун щаракат фаолияти таркибидаги щаракатларни бош=ариш
автоматлашмаган щолда боради. Натижада у=вчининг онги щаракатнинг щар бир элементини
=андай бажарилиши синтези билан ута банд булиб, иш ю=ори =илинмай, ащамиятли даражадаги
чарчашга дош бериш щисобига бажарилади.
-щаракат вазифасини бажариш усули стабил эмас (такрорлашларнинг мароми турлича булади). Бу
бос=ичда щаракат вазифасининг осон щал этиш усули изланади.
-щаракатни =ила билиш, щаракат фаолиятини биринчи урганаетганлар четлаб утадиган
щатолардан щоли булган фаолият эмас. Ту\ри, утиш даврининг узунлиги даражаси малакагача
турлича ва у у=вчи щаракат фаолиятининг тула таркибининг осон еки =ийинлигига ва
щакозаларга бо\ли=.
А щ а м и я т и. Щаракатни бош=ара олиш асосан ижодий изланишлар ор=али, та=ослаш,
солиштиришлар, щаракатни бажариш усулларини бащолаш, уларни бир бутун щаракат
фаолиятига бирлаштириш булиб билим бериш учун катта имкониятларни очади. Щаракатни =ила
билиш, щаракат фаолиятини эгаллашнинг шундай даражасики, характерига кура у барча йулланма
берувчи маш=ларга тенглаштирилади. Агарда улар стабиллашиб =олса, узлаштирилаетган
щаракат фаолияти малакасининг шаклланишида муаммолар вужудга
келишига сабаб булади
(маълумки, тула щаракат таркибидаги ажаратилган, изоцияланган булак урганилаетган, тула
щаракат таркибига кирганда маълум узгаришларга учрайди).
Щаракатни =ила билишни куп маротабалаб нисбатан доимий шароитда тизимли намоен =илиш
таълим жараенида =ила билишнинг малакага айланишига олиб келади.
Щ а р а к а т м а л а к а с и - бу фаолитни бажариши шундай щолатики, шу\улланувчини бажариш
=обилиятини, ута ди==ат =илиш билан, фаолиятнинг натижаси ва шароитига йуналтириб, унинг
таркибига кирадиган айрим щ а р а к а т л а р г а н и с б и й э ъ т и б о р билан бажара олиш
тушунилади.
М а л а к а н и н г х а р а к т е р л и б е л г и л а р и
1. Щаракат фаолияти таркибига кирувчи алощида щаракатларнинг бажарилишига унчалар эътибор
бермай бажариш. Бунга щаракатни бажариш жараени автоматлашувининг бошланиш щисобига
эришилади.
-Ж и с м о н и й м а ш = л а р б и л а н ш у \ у л л а н и ш г а о д а т л а н т и р и ш. Бу одат
айни=са, щозирги замондошимиз учун зарур. Кам щаракат =илиш, организмга жисмонйи юкнинг
камлиги щаракат фаоллигининг суслигини енгиш муаммосини щал =илади, муста=ил жисмонйи
маш= билан шу\улланиш маш\улоти учун ва=т топишга ургатади.
-Ж и с м о н и й = и й и н ч и л и к л а р н и е н г и ш в а м а р д о н а в о р л и к н и тарбиялаш.
Купчилик щаракат фаолиятини узлаштириш маълум даражадаги хавф, таваккалчиликни максимал
жисмоний ва психик зури=ишни талаб =илади, ащамиятли даражадаги
нагрузкани организм
сарфлаган энергияси тикланиб улгурмаган фонда бажара олишга-чидашга ургатади.
-Г и г и е н и к м а л а к а ва о д а т л а р н и т а р б и я л а ш . Жисмоний маш=ларнинг
самарадорлиги асосан гигиеник омиллардан ту\ри фойдаланиш билан бо\ли=. Щаракат
фаолиятларини у=итишнинг жараени иш режимига риоя =илишни, ов=атланиш, уй=и, тана ва
баданини парваришлаш, кийим бош ва бош=аларни уз озода тутишга ургатишни тарбиялашни уз
ичига олади
-у = у в ч и л а р о р а с и д а у з а р о м у н о с а б а т л а р н и т у \ р и ш а к и л л а н т и р и ш г
а эришиш. Чунки щаракат фаолиятларини узлаштириш, такомиллаштириш коллективчиликка
таяниб муносабатларни ташкиллаш эмоционаллик билан ало=адор. Шу\улланувчиларнинг,
айни=са турли жинсдагиларнинг ю=ори ало=аси, дустлик, урто=чилик, у\ил болалар ва =излар
орасидаги .=ори ащло=ий муносабатларнинг шакилланишида бебащо воситасидир.
-щ а р а к а т ф а о л и я т л а р и д а в о м и д а м у с т а = и л л и к н и тарбиялаш. У=увчиоарнинг
спорт зали еки спорт майдонида щаракатланишига нисбатан муста=иллик бериш, бир томондан
у=увчиларнинг уз узларини бош=аришига имкон берса,
иккинши томонидан, уз фаолиятига
жавобгарликни щис =илиш учун шароит яратади, уз щаракат активлигига онгли муносабатни ва
уни амалга ошириш усулини уйлашга ургатади
-у м у м и й ва щ у с у с и й т а р б и я в и й в а з и ф а л а р н и щ а л = и л и ш у=итувчи билан
у=увчини ю=ори даражадаги ва щусусий ало=аси (у=итувчининг коммуникативлик компоненти)
шароитида амалга оширилади.
Тарбия вазифаларини таълим жараенида тула=онли амалга ошириш учун уни системали равишда
б и л и м о л и ш в а з и ф а л а р и н и щал =илиш билан =ушиб олиб борилмаса, кутилган
натижага эриша олмаслик амалиетида исботланган.
-с о \ л о м л а ш т и р и ш в а з и ф а л а л а р и щаракат фаолиятларини у=итишда жисмоний
тарбиянинг барча воситаларини комплекс равишда =уллаш ор=али хал этилади. Таълим
предметининг узи у=увчига хос физик ва психик функцияларга интенсив таъсир билан бо\ли=.
Таълим жараени тиббиет курсаткичларига мувофи= дифференциаллаштирилади ва у = у в ч и л а р
а с о с и й, т а й е р л о в ва м а х с у с т и б б и й гурущларга ажратилади.
У=ув материали мазмуни ва унинг у=увчиларга берадиган жисмоний юкламаси уларнинг еши,
жинси ва жисмоний тайергарлигига =араб =аътий д и ф ф е р е н ц и а л л а ш т и р и л и ш и лозим.
Бу талабнинг бузилиши фа=атгина у=ув материалини узлаштирмаслигигагина олиб келмай,
у=увчининг саломатлигига щам катта путур етказиши мумкин.
Узлаштириш жараенининг узида, щатто энг =ондали =илиб уюштирилган таълимда щам, жарощат
олиш щавфи мавжуд. Бу табиий равишда, у=итувчидан жисмоний маш= билан шу\улланиш
жойини жуда щам пухта тайерлаш, у=увчилар фаолиятини ташкиллаштаги уюш=о=ликка риоя
=илиш ва у=увчига ердам бериш еки уни хавсизлигини таъминлашга (строховка) тайерликни
доимо хушерликни талаб =илади.
Таълимнинг самарасига таш=и факторлар (спорт анжомлари ва жищозларнинг соз булиши)
со\ламлаштириш вазифаларининг щал =илиши (маш\улолот
жойининг тозалиги, щаво ва
бош=алар) а щ а м и я т л и д а р а ж а д а т а ъ с и р =илади.
Щаракат фаолиятларини у=итишнинг ю=орида =айд =илинган хусусиятлари у=итувчидан
психолфизиологик билимларнигина талаб =илиб =олмай ю=ори даражадаги анатомо-физиологик
ва методик тайергаликка эга булишни та=азо этади.
Do'stlaringiz bilan baham: