Жисмоний тарбия назарияси ва методикаси фани
Maвзу. Таълим жараенининг тузилиши.
(4 соат)
Нукус – 2011
9.
Таълим жараенининг тузилиши
9.1. Ҳаракатфаолияти таништириш этап ива унинг мазмуни.
9.2. Ҳаракат фаолиятини узлаштириш этап ива унинг мазмуни.
9.3. Ҳаракат фаолиятини такомиллаштириш этап ива унинг мазмуни.
Щар =андай щаракат фаолияти ща=ида таълим бериш маълум ва=тни талаб =илади. Таълим
жараенининг щар бир этапи узининг щусусий ва айрим етакчи тушунчалари билан таэрифланади.
Фа=ат
вазифалар кетма-кет булсагина, у=итувчи таълим услубини ту\ри йулга =уйиши, шу
=аторда таълим принципларини щам самарали =уллаши, ма=садга мувофи= равишда тайерлов ва
йулланма берувчи маш=лардан фойдаланиши, методлар ва усулларни =уллай олиши мумкин.
Таълим жараенининг тузулиши щусусий вазифалар, принциплар, воситалар ва методларни
у=итиш этапларидаги нисбатан тур\ун ало=а ор=али вужудга келади. Таълими жараенининг
тузилиши алощида щаракат фаолиятини ургатишни ифодалайди ва нисбтан тугалланган жараенга
айланади. Унинг барча элементлари (хусусий вазифалар, йулланма берувчи ва тайерлов
маш=лари, методлар ва бош=алар) щаракат фаолиятини ургатишнинг
якуний вазифаси билан
бо\ли=. Агарда якуний вазифа щаракат малаакси (еки олий тартибдаги щаракат малакаси) ни
шакллантириш булса, унда таълим-у=итишда щаракат фаолиятини т а н и ш т и р и ш, у з л а ш т и
р и ш, м у с т а щ к а м л а ш деган шартли равишдаги этапларга ажартилади.
Таълим жараенининг уч этапга ажартилиши педогоглар практикасида купро= =улланиб, щаракат
фаолиятини нисбатан такомиллашган даражада эгаллашга олиб келади. Биро= умумий жисмоний
ута олсаю, лекин уни табий туси=лардан утишда (щаетда) =уллай олмаса, бундай малаканинг
=иммати паст булади.
Щаракатни олий тартибда бажаролиш-бу узлаштирилган, урганилган щаракат фаолиятларини
турмушда ани= =уллай олишдир.
Бундай бажара олиш малакаси шаклланган щаракат малакаси асосида ва нисбатан ю=ори
даражадаги махсус билимлар натижасида вужудга келади. Аслида таълимнинг (у=итишнинг)
провард ма=сади, щаракатни олий тартибда бажара олишга ургатиш билан белгиланади.
Малаканинг х а р а к т е р л и б е л г и л а р и
1. Олий тартибда щаракат =ила олиш онгнинг хизматини даражасини ю=орилигидир. Фа=ат
щолатни объектив тащлил =ила олиш, ундан щам ва=тни дифицитлида малакани шундайини
=уллайдики, у албатта энг ю=ори самарага олиб келади.
\. Щаракат фаолиятини ташкилловчи щаракат автоматлашган щолда бажарилиши, лекин онгнинг
назоратига тушиб керак булса одатланмаган шароитда коррекция талаб =илинганда
щам руй
бериши мумкин.
\. Олий тартибдаги щаракатни =ила олиш фа=ат тула (бир бутун) щаракат фаолиятларини
бажаришдагина намоен булади.
Малаканинг а щ а м и я т и. Шаклланган щаракат малакасининг узгариб турадиган шароитларига
мослашуви у=увчининг интенсив ривожланган интеллектуал сферасидаги ижодий жараендир.
Олий тартибдаги бажара олишнинг шаклланиши жисмоний тарбиянинг амаллий ащамиятини
ифодалайди, спорт мащоратини оширишнинг резерви щисобланади.
Щаракатни олий тартибда =ила билишнинг турли-туманлиги. Щаракат малакаларига =уйилаетган
талабларининг характери бажара олишнинг олий тартибини уч турга ажратиш имконини беради.
+ила билиш (бажара олиш) дан атроф мущитни талаблари билан мувофи= параллел еки турли хил
кетма-кетликда самарали фойдаланиш. Масалан югуриш малакасини табиий туси=лардан ошишда
=уллаш.
Б и р в а = т н и н г узида бир неча шаклланган малакалардан фойдаланаолиш. Масалан югуриб
кетаетиб уло=тириш.
Икки еки бир неча шаклланган малакалардан кетма-кет самарали фойдалана олиш. Масалан
думболо= ошишлардан сунг мувозанат са=лаш маш=ларини бажара олиш.
Щаракат малакасининг шаклланиши ва такомиллашиши =онуниятлари щаракат фаолиятларини
у=итишнинг щар бир щолатида намоен булади. Лекин унинг шаклланиши, такомиллашиши ва
сунишнинг давомийлиги (узунлиги) жуда щам турлича ва у=увчининг =обилиятига, айни=са
малаканинг узига хос щусусиятларига у=итувчининг шахси ва
таълим методикасининг
такомиллашувига, ортиб бораетган щаракат тажрибаси ва щ к га бо\ли=дир.
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ХАЛҚ ТАЪЛИМ
ВАЗИРЛИГИ
Ажиниёз номидаги Нукус давлат педагогика институти
Жисмоний тарбия факультети
«Тасдиқлайман»
Жисмоний тарбия назарияси ва
амалиёти кафедраси мудири
___________А.Утепбергенов
2011 йил ______________
М а л а к а н и н г с у н и ш и. Щаракт малакаси барча шартли рефлекслар =атори, агарда
мустащкамланиб турилмаса сунади. Суниш малаканинг кетма-кетлигига ухшаш кетма-кетликда
еки унинг тескариси тартибида содир булади.
Бошланишида малакани намоен =ила олиш щали сифат жищатдан узгаришга олиб келмайди,
лекин у=увчилар уз кучларига ишонмай =уя бошлайдилар, айрим пайтларда бу фаолиятни
бажаришда узулишларга дуч келинади. Сунг щаракатларни ани= дефференциялаш =обилияти
йу=олабошлайди, щаракатлар орали\идаги =ийин координацион муносабатлар бузила бошлайди.
Олдин куп ва=т сарфлаб эришилган техника ижросидаги индивидуаллик йу=олади. Таш=аридан
бу щаракат фаолиятининг емонлашуви билан кузатилади. У=увчи уло=тиришда емон натижа
курсатади, гимнастика маш=ларининг ижросида хатолар содир булади ва бош=алар. Маш=
=илишнинг тухтатиб =уйилиши бу щодисани янада сезиларли даражада курсата бошлайди.
Нищоят, у=увчи айрим =ийин щаракатларни бажара олиш =обилиятини йу=отади.
Уз навбатида малаканинг намоен булишининг сифати (тез югуриш, баландро=
сакраш ва
бош=алар) тизимсиз маш\улотларсиз иезда емаонлашади. Лекин щаракат малакаси бутунлай йу=
булмайди. Унинг асоси жуда узо= са=ланиши мумкин ва =атор такрорлай веришлардан сунг тезда
тикаланади. Маш= =илмай =уйиш ор=али одам тез, эркин катта куч сарфламай чиройли сузиш
=обилиятини йу=отиши мумкин, лекин у щеч =ачон уз иш =обилиятини йу=отмайди.
Махсус изланишлар ор=али ( В В Белинович, 195щ) ани=ланишича, конькида учишдек =ийин
координация талаб =илинадиган маш=да 10-1\ йил конькида турмаган, юрмаганлар битта
маш\улотнинг узидае= узининг эски малакасини тиклашлари мумкин экан.
Щаракт малакаси маш=ни такорламай =уйиш ор=алигина емонлаймай, щаракат сифатларининг
даражсини, организмнинг функционал имкониятлари пасайиши ор=али щам содир этиши мумкин.
Масалан, стайерларнинг еши катталиги сабабли кислородни максимал сарфлашнинг емонлашуви
щисобига спорт юту\и камаяди. Кейинчалик спортчт =ачонлардир ю=ори
натижа курсатган
щаракат малакасини тула йу=отиш мумкин. +ари гимнастлар «мах» билан бажариладиган техник
жищатдан енгил маш=ларни жуда осонлик билан (перекладина, брусьяда) бажарсалар, щал=ада
куч билан бажариладиган маш=ларни уддалай олмайдилар.
М а л а к а н и к у ч и ш и (утиши). Жисмоний тарбиянинг билим бериш вазифаларидан бири
белгиланган щаракат малааклари тизимини яратишдир. Натижада бир ва=тнинг узида еки бири
кетин бир неча щаракат малакалари шаклланиб, бир-бирига таъсир курсатиши мумкин. Физиолгия
ну=тай назаридан малакаларнинг узаро таъсири шундай жараенки бир ва=тнинг узида еки бирин
кетин координацион структурасининг узгаришидир (бир ва=тнинг узида бир неча щаракат
фаолиятига у=итиш, масалан, дарслар сериясида, битта дарсда еки битта фаолиятни ургатишда
бош=асига щам ургатидилар). Малакаларнинг узаро таъсири бир неча турга ажратилади.
И ж о б и й к у ч и ш малаканинг узаро шундай муносабатики, унда олдин щосил булган малака
кейинги янгисининг шаклланишига елдам беради. Жумладан, теннис тупини уло=тириш малакаси
граната уло=тириш малакасини узлаштиришни асонлаштиради. Янги щосил булаетган малакалар
щаетий тажриба ва у=итиш натижасида ва аввал шаклланганларига таянади. Бунда олдинги
шаклланганларининг тузилиши жищатидан ухшаш элементлари
янгисини шакллантиришда
фойдаланилади.
С а л б и й к у ч и ш-бу олдин шаклланган малака янгисининг шаклланиши жараенида
=ийинчилик ту\дириши билан белгиланади. У уз навбатида таълим жараенининг чузилишига
сабаб булади, жисмоний сифатларнинг ривожланишини ор=ага суради. Масалан, сувга
сакровчидан, гимнастдан спринтер тайерлаш еки курашчидан теннисчи тайерлашдек о\ир
жараенни айтиб утиш мумкин.
Жисмоний тарбия дастурларини ишлашда, у=ув жараенини режалаштиришда, йулланма берувчи
маш=лар тизимини танлашда малакаларининг узаро таъсири муносабати характерини урганиш ва
щисобга олиш жисмоний маш=ларни классификациялашда =ул келади. Бунда ижобий кучишнинг
фойдалий эффектидан иложи борича самарали фойдаланиш ва салбий кучиш элементларидан
огощ булиш малакаси шаклланиши жараени осонлашади.
Do'stlaringiz bilan baham: