"Dekart" bu yerga yo'naltiradi; boshqa maʼnolarga ham qarang. Rene Dekart (frantsuzcha René Descartes (frantsuzcha: [ʁəne dekaʁt] (tinglash uchun ovoz)); lotinlashtirilgan nomi: Renatus Cartesius [2]
"Dekart" bu yerga yo'naltiradi; boshqa maʼnolarga ham qarang. Rene Dekart (frantsuzcha René Descartes (frantsuzcha: [ʁəne dekaʁt] (tinglash uchun ovoz)); lotinlashtirilgan nomi: Renatus Cartesius [2]; 1596 yil 31 mart - 1650 yil 11 fevral [3] [4] [5]: 58) - fransuz faylasufi, matematigi va tabiatshunosi; hozirgi zamon falsafasi va analitik geometriya asoschilaridan biri, ilmiy inqilobning asosiy namoyandalaridan biri. Dekart falsafasining koʻpgina elementlari kechki aristotelizmda, 16-asrda qayta tiklangan stoitsizmda yoki Avgustin kabi oldingi faylasuflarda oʻz oʻrniga ega. U naturfalsafasida sxolastikadan ikki asosiy jihat bilan ajralib turdi: birinchidan, u tana substansiyasining materiya va shaklga boʻlinishini rad etdi; ikkinchidan, u tabiat hodisalarini tushuntirishda ilohiy yoki tabiiy yakuniy maqsadlarga qaratilgan har qanday murojaatni rad etdi[6]. O'z ilohiyotida u Xudoning yaratilish harakatining mutlaq erkinligini ta'kidlaydi. Oldingi faylasuflarning obro'sini tan olishdan bosh tortgan Dekart ko'pincha o'z qarashlarini o'zidan oldingi faylasuflardan ajratib turdi. Tuyg‘u haqidagi ilk zamonaviy risola bo‘lmish “Ruh ehtiroslari” asarining birinchi bo‘limida Dekart shu qadar uzoqqa boradiki, u bu mavzuda “go‘yo bu haqda ilgari hech kim yozmagandek” yozaman, deb da‘vo qiladi. Uning eng mashhur falsafiy bayonoti "Usul to'g'risida" (1637, frantsuz va lotin tillarida) va "Falsafa elementlari" kitoblarida yozilgan "cogito, ergo sum" ("Men o'ylayman, shuning uchun men borman"; frantsuz Je pense, donc je suis). "(1644, lotin tilida)[7]. "Zamonaviy falsafaning otasi" sifatidagi hissa ilk falsafa uchun gnoseologiyaga o'ziga xos bo'lmagan e'tibor bilan ajralib turadi[8][9]. U 17-asrda Spinoza va Leybnits tomonidan ishlab chiqilgan kontinental ratsionalizmga asos soldi, keyinchalik esa Hobbs, Lokk, Berkli va Yumdan iborat empirik tafakkur maktabi qarshi chiqdi. Ilk zamonaviy ratsionalizmning yuksalishi - tarixda birinchi marta yuqori darajada tizimlashtirilgan tafakkur maktabi kabi - Dekart va Spinozaning ikkita ta'sirchan ratsionalistik falsafiy tizimining tug'ilishi bilan umuman zamonaviy G'arb tafakkuriga ulkan va chuqur ta'sir ko'rsatdi. ya'ni Kartezizm va Spinozizm; Spinoza va Leybnits bilan birga "Aql davri"ga nom va tarixda o'rin berdi[10][11]. Dekartning “Birinchi falsafa haqida mulohaza yuritishi” (1641) koʻpgina universitetlarning falsafa boʻlimlarida standart matn boʻlib qolmoqda. Xuddi Dekartning matematikaga ta'siri katta; yaratgan toʻgʻri burchakli koordinatalar sistemasi uning nomi bilan atalgan va u yaratgan analitik geometriya algebra va geometriya oʻrtasida koʻprik boʻlib, cheksiz kichiklar hisobi va analizini ochishda muhim rol oʻynagan. Tarkib 1 Biografiyasi 2 Ilmiy faoliyat 2.1 Matematika 2.2 Mexanika va fizika 2.3 Boshqa ilmiy yutuqlar 3 Falsafa 3.1 Radikal shubha usuli 3.2 Xudoning mavjudligini isbotlash 3.3 Axloqiy qarashlar 3.4 Ekzistensial paradigma 4 Ruscha tarjimadagi asosiy asarlar 4.1 Dekartning rus tiliga tarjimonlari 5-baholar va xotira 6 Shuningdek qarang 7 Eslatma 8 Adabiyot 9 havola Biografiya Dekart keksa, ammo qashshoq zodagonlar oilasidan chiqqan, oilaning kenja (uchinchi) o'g'li edi. 1596 yil 31 martda Fransiyaning Indre-et-Luara departamenti La Xaye-en-Turain (hozirgi Dekart) shahrida tug'ilgan. Uning onasi Jeanne Brochard[12] u 1 yoshida vafot etdi. Uning otasi Joakim Dekart[13] Renn shahrida sudya va parlament maslahatchisi[13] bo'lgan va Lae shahrida kamdan-kam hollarda paydo bo'lgan; Bolani onasi tomonidan buvisi tarbiyalagan. Bolaligida Rene zaif sog'lig'i va aql bovar qilmaydigan qiziquvchanligi bilan ajralib turardi[14], uning ilmga bo'lgan ishtiyoqi shunchalik kuchli ediki, otasi hazillashib Reneni o'zining kichik faylasufi[15] deb atay boshladi. Dekart boshlang'ich ma'lumotni o'qituvchisi Jan Fransua bo'lgan La Flèche iezuit kollejida olgan. Kollejda Dekart Frantsiya ilmiy hayotining bo'lajak koordinatori Marin Mersen (keyinchalik talaba, keyinchalik ruhoniy) va Jak Valli de Barro bilan uchrashdi. Diniy ta'lim yosh Dekartda o'sha paytdagi falsafiy hokimiyatlarga nisbatan shubhali munosabatni kuchaytirdi. Keyinchalik u o'zining bilish usulini shakllantirdi: takrorlanadigan tajribalar natijalari bo'yicha deduktiv (matematik) fikrlash[16]. 1612 yilda Dekart kollejni tugatdi, Puitiersda bir muddat huquqni o'rgandi, keyin Parijga jo'nadi va u erda bir necha yil davomida tarqoq hayotni matematika bilan almashtirdi. Keyin u harbiy xizmatga kirdi (1617) - dastlab inqilobiy Gollandiyada (o'sha yillarda - Frantsiyaning ittifoqchisi), keyin Germaniyada Praga uchun qisqa jangda (O'ttiz yillik urush) qatnashdi. 1618 yilda Gollandiyada Dekart olim sifatida shakllanishiga katta ta'sir ko'rsatgan taniqli fizik va tabiat faylasufi Isaak Bekman bilan uchrashdi. Dekart bir necha yil Parijda ilmiy ish bilan shug'ullanib, u erda boshqa narsalar qatorida virtual tezlik printsipini kashf etdi, o'sha paytda hech kim buni qadrlashga tayyor emas edi. Keyin - yana bir necha yil urushda qatnashish (La Rochelle qamal). Frantsiyaga qaytib kelgach, Dekartning erkin fikrlashi iyezuitlarga ma'lum bo'lganligi ma'lum bo'ldi va
