Декабрь 2020 22-қисм

Декабрь 2020 22-қисм
Тошкент
BIOLOGIYADAN MASALALAR YeChIShNI O`RGATIShDA MATeMATIK 
BILIMLARNING AXMIYATI.
Axmadaliyeva Nasibaxon Abdujalilovna
Andijon viloyati Marhamat tumani 
№ 16-maktab matematika fani o`qituvchisi
 Shokirova Ashurxon Abdujalilovna 
Andijon viloyati Marhamat tumani 
№ 16-maktab matematika fani o`qituvchisi
Burxonova Munojatxon Maxkamboyevna
Andijon viloyati Marhamat tumani 
№ 16-maktab biologiya fani o`qituvchisi
Telefon: [phone]

Annotatsiya. quyidagi maqolada maktablarda biologiya fanidan dars berib kelayotgan 
xamkasblarimizda genetikadan masalar yechishni o`rgatishda vujudga kelayotgan, o`quvchilarini 
fanlarni o`zlashtirishlarida qiyinchilik tug`dirayotgan ayrim muammolar va ularni hal etishga 
takliflar keltirilgan.
Kalit so`zlar. Ta`lim, biologiya, qiyin masalalar, murakkab fikr, matematik tushuncha, 
jadvallar asosida ishlash, soddalashtirish, qulaylashtirish. 
Kirish. hozirgi kunda muxtaram prezidentimiz tomonidan tabiiy va aniq fanlarni o`qitishga 
juda chuqur e`tibor qaratilmoqda. maktablarda aloxida aniq fanlar va tabiiy fanlar sinflari tashkil 
etilib, o`quvchilar kelajakda o`zi tanlagan kasbiga ko`ra, qiziqishi va layoqatiga ko`ra saralab 
olinib, ularda o`qitilishi yo`lga qo`yilmoqda. Bu ishlar boshlanganiga ko`p vaqt bo`lmasdan, 
ayrim maktablarda, shu jumladan bizning maktabda ham o`zining sezilarli samarasini ko`rsatdi. 
Taxlil va natijalar. maktab darsliklarida biologiya fanidan berilib boriladigan 
hisob-kitob usulida yechiladigan masalalarni xal etishda o`quvchilarga matematika 
fanida o`zlashtirgan bilimlari juda kerak bo`ladi, ayniqsa genetikaga doir masalalarni 
yechishda matematik bilimlari yetarli bo`lmasa, o`quvchi buning uddasidan chiqmaydi.
Misol uchun: 1-masala; dnK molekulasining bitta zanjirida 20ta nukleotid bor. a nukleotidi 
dnK molekulasidagi umumiy nukleotidlarni 20%ni tashkil etsa, dnK zanjiridagi nukleotidlar 
sonini ko`rsating?
Yechish: quyidagi masala shartida dnKning bir tarafidagi nukleotidlar soni 20ta ekanligi 
aniq, demak uning 2-tarafida ham huddi shuncha nukleotid bor. dnKdagi umumiy nukleotidlar 
sonini topish uchun; 
20+20=40 yoki 20*2=40
40 ta nukleotidning 20%ni a tashkil etsa, a=T bo`lishini bilgan holda, qolgan nukleotidlar 
sonini quyidagicha topamiz:
a 20%+T 20%=40%
100%-40%=60% esa g va sga tegishli bo`ladi. g=s ekanligini hisobga olib, 60:2=30% dan 
to`g`ri keladi.
%lardan foydalanib, proporsiya tuzishorqali sonini topamiz.
100%--------------- 40ta nukleotid
a 20%---------------- x 
x=8
T 20%---------------- y 
y=8
g 30%--------------- z 
z=12
s 30%---------------- t 
t=12
Javob: a=8, T=8, g=12, C=12.
2-masala; dnK fragmentida 1100 ta nukleotid bo`lib, T+g+s yig`indisi T+g+a yig`indidan 
1,2 marta katta bo`lsa, fragment tarkibidagi vodorod bog`lar sonini toping?
Yechish. Bu masalani yechishda matematikaning 2 noma`lumli tenglamalarni yechish 
usulidan foydalanamiz:
T+g+s/T+g+a=1,2 ya`ni 1,2/1=1,2
T=a bo`lgani uchun har ikkisini 1 bilan belgilab olamiz.

---

13