Dehqonchilik ilmiy izlanish asoslari bilan fanidan ma’ruza ma'tinlari doc

 
Yerga  ishlov  berishdagi  texnologik  jarayonlar.  Yerni  ishlashda  qo’yidagi 
texnologik  jarayonlar  amalga  oshiriladi:  yer  qatlami  ag’dariladi,  aralashtiriladi;  begona  o’t 
ildizlari qirqiladi, tuproq zichlanadi, tekislanadi, egat va jo’yak olinadi. Yer zaruriyatiga qarab 
yuza  haydov  chuqurligida  yumshatiladi. Haydalma qatlam tuprog’ini  aralashtirish  natijasida 
tuproqdagi  organik  va  mineral  o’g’itlar,  mikroorganizmlar  haydalma  qatlamda  bir  tekis 
taqsimlanib,  tuproq  unumdorligini  oshiradi.  Tuproqni  zichlash  yani  mola  bostirilganda 
kapillyar kovakligi ortadi. Ekilgan urug’larni pastki qatlamdan namlik bilan taminlash yaxshi 
bo’ladi. Sug’oriladigan dehqonchilikda yerni tekislashning ekin ekish va uni parvarish qilish 
uchun  ahamiyati  katta,  bunda  sifatli  ekish,  sug’orish,  parvarish  qilish  uchun  qulay  sharoit 
yaratiladi. 
 
Yer  haydalganda  ag’darilayetgan  qatlamlar  135
0
-145
0
  kiyalikda  bir-biriga 
yonboshlasa,  qatlam  chala,  qatlam  180
0 
ag’darilsa  to’liq  ag’darilgan  hisoblanadi.  Yerni 
haydash sifati plug ag’dargich (otval) larning shakliga bog’liq. Ular vintsimon, silindrsimon, 
yarim vintsimon va madaniy bo’ladi. 
 
1870  yili  Rudolf  Sakk  yarim  vintli  va  silindrsimon  ag’dargich  (otval)  li  pluglardan 
madaniy ag’dargich (otval) li plug yaratdi. Bu plugning asosiy korpusi oldiga kengligi asosiy 
korpusning  2/3  qismiga  teng  keladigan  chimqirqar  o’rnatilgan.  Chimqirqar  asosiy  korpus 
oldidagi  yuqori  qatlamni  kesib,  egat  tubiga  tashlaydi.  Asosiy  korpus  esa  qatlamning  ostki 
qismini  chimqirqar  ag’dargan  qatlamning  ustiga  tashlab  ko’mib  ketadi.  Bunday  pluglar 
yordamida  yer  sifatli  haydaladi,  yuza  qismi  tekis  bo’ladi,  yaxshi  uvoqlanadi  va  yumshaydi. 
Shuning uchun ham u madaniy plug deb ataladi. Pluglar traktorlarga ulanishiga ko’ra tirkama, 
yarim osma va osma xillarga bo’linadi. 
1.Yerga ishlov berishning maqsadi va undagi texnologik     jarayonlar. 
2. Yer haydash usullari va uning sifatiga baho berish. 
3. Tuproqqa yuza ishlov berish usullari va texnikasi. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

42 
 
 
Hozirgi vaqtda yerlar ko’proq P-5-35m, PN-4-35 markali pluglar bilan haydaladi. Bu 
pluglarning  asosiy  korpusining  kengligi  35sm,  chimqirqarlariniki  24  sm  bo’ladi.  Keyingi 
yillarda  chimqirqarining  kengligi  27sm  gacha  bo’lgan  PYa-3-35  markali  ikki  yarusli  plug 
ishlab  chiqarila  boshlandi. Hozirgi davrda  shamol eroziyasiga  moyil  yerlarni ag’darmasdan, 
ang’izlar saqlangan holda asosiy ishlov berish usuli keng qo’llanilmokda. 
 
Yerni sifatli ishlash qo’llanilayetgan qurolning tuzilishiga, yani plug ag’dargich (otval) 
ning  shakliga,  ishchi  organlarining  turiga,  agregatning  yurish  tezligiga  va  tuproqning 
texnologik  xossalariga  bog’liq.  Tuproqning  texnologik  xususiyati  uning  ilashimligi, 
yopishqoqligi  va  hajmiy  og’irligi  bilan  ifodalanadi.  Bu  xususiyat  uning  namligi,  mexanik 
tarkibi,  qattiqligi,  donadorligi  va  boshqalar  bilan  belgilanadi.  Yerning  sifatli  ishlanishi 
dalaning  o’simlik  qoldiqlari  va  begona  o’tlar  bilan  ifloslanganlik  darajasiga  ham  bog’liq. 
Sernam  yer  haydalganda  yaxshi  maydalanmaydi, qatlami uvoqlanmaydi, quruq haydalganda 
esa  katta-katta  palaxsalar  kuchadi,  og’ir  va  yengil  soz  tuproqli  yerlar  namligi  to’la  nam 
sig’imiga  nisbatan  40-60%  bo’lganda  haydalsa  yaxshi  uvoqlanadi.  Tuproq  namligi  ortiq 
bo’lsa u ishchi organlariga yopishib yer sifatsiz haydaladi.