|
Misol sifatida faktlar
Empirik ma'lumotlar, faktlar ilg'or pozitsiyada aytilganlarni to'g'ridan-to'g'ri tasdiqlash yoki ushbu qoidaning mantiqiy oqibatlarini tasdiqlash uchun ishlatilishi mumkin. Natijalarni tasdiqlash taklifning o'zini bilvosita tasdiqlashdir.
Faktlar yoki maxsus holatlar sifatida ham foydalanish mumkin misollar, illyustratsiyalar va namunalar. Bu uch holatda ham, biz empirik ma'lumotlar bilan ba'zi bir umumiy taklifni induktiv tasdiqlash haqida gapiramiz. Misol tariqasida, alohida holat umumlashtirishga imkon beradi; misol orqali u allaqachon o'rnatilgan umumiy taklifni mustahkamlaydi; va nihoyat, namuna sifatida u taqlid qilishga undaydi.
Model sifatida maxsus holatlardan foydalanish tavsiflovchi bayonotlarni qo'llab-quvvatlash uchun argumentatsiya uchun ahamiyatsiz. Bu to'g'ridan-to'g'ri baholar va ularni qo'llab-quvvatlash uchun dalillarni asoslash muammosiga taalluqlidir.
Misol- u keyingi umumlashtirish uchun va qilingan umumlashtirishni mustahkamlash uchun boshlang'ich nuqta sifatida ishlatiladigan fakt yoki maxsus holat."Keyingisini aytaman", deb yozadi 18-asr faylasufi. J. Berkli - gunoh yoki axloqiy buzilish tashqi jismoniy harakat yoki harakatdan iborat emasligini,
lekin irodaning aql va din qonunlaridan ichki chetlanishida. Jangda dushmanni o'ldirish yoki jinoyatchiga o'lim hukmini chiqarish qonunga ko'ra gunoh hisoblanmaydi, garchi bu erda tashqi harakat qotillik bilan bir xil bo'lsa ham. Bu erda gunoh yoki axloqiy buzilish haqidagi umumiy fikrni qo'llab-quvvatlash uchun ikkita misol (urushda qotillik va o'lim hukmini ijro etish) keltirilgan. Faktlardan yoki alohida holatlardan misol sifatida foydalanish ularni misol sifatida ishlatishdan farqlanishi kerak. Misol sifatida, muayyan holat umumlashtirishga imkon beradi; illyustratsiya sifatida u mustaqil ravishda qilingan umumlashtirishni kuchaytiradi.
Misol uchun, mulohaza sxema bo'yicha ketadi:
“agar birinchi bo'lsa, ikkinchisi; ikkinchisi sodir bo'ladi;
shuning uchun birinchisi ham amal qiladi.
Bu mulohaza shartli gapning oqibatini tasdiqlashdan uning asosini tasdiqlashgacha boradi va to'g'ri deduktiv fikrlash emas. Binolarning haqiqati ulardan chiqarilgan xulosaning haqiqatini kafolatlamaydi. Misol asosida mulohaza yuritish misol bilan birga kelgan pozitsiyani isbotlamaydi, balki uni tasdiqlaydi, asosliroq qiladi. Biroq, misol, uni umumiy qoidalar va farazlarni tasdiqlash uchun foydalaniladigan barcha faktlar va maxsus holatlardan ajratib turadigan bir qator xususiyatlarga ega. Misol qolgan faktlar va maxsus holatlarga qaraganda ishonchliroq yoki salmoqliroqdir. Bu shunchaki fakt emas, balki tipik haqiqat, ya'ni ma'lum bir tendentsiyani ochib beradigan fakt. Misolning tiplash funktsiyasi uning argumentatsiya jarayonlarida va ayniqsa, insonparvarlik va amaliy argumentatsiyada, shuningdek kundalik fikrlashda keng qo'llanilishini tushuntiradi.
Misol faqat tavsiflovchi bayonotlarni qo'llab-quvvatlash uchun ishlatilishi mumkin. U me'yorlar, qasamyodlar, va'dalar va boshqalar kabi baholar va da'volarni qo'llab-quvvatlay olmaydi. Misol baholovchi va shunga o'xshash bayonotlar uchun boshlang'ich material bo'la olmaydi. Ba'zan qandaydir tarzda baholashni, me'yorni va hokazolarni tasdiqlash uchun mo'ljallangan misol sifatida taqdim etiladigan narsa aslida misol emas, balki namunadir. Misol va namuna o'rtasidagi farq muhim: misol - tavsif, namuna esa baholash,
muayyan holatga shoshilish va muayyan standart, ideal va hokazolarni belgilash.
Misolning maqsadi - umumiy taklifni shakllantirishga olib borish va ma'lum darajada ikkinchisini qo'llab-quvvatlovchi dalil bo'lish. Bunga misol uchun tanlash mezonlari bog'liq. Birinchidan, misol sifatida tanlangan fakt yoki alohida holat aniq va inkor etilmaydigan ko'rinishi kerak. Shuningdek, u umumlashtirishga moyillikni etarlicha aniq ifodalashi kerak. Misol sifatida olingan faktlarning moyilligi yoki tipikligi talabi bilan bog'liq holda, bir xil turdagi bir nechta misollarni sanab o'tish tavsiya etiladi, agar ular bir vaqtning o'zida birma-bir olingan bo'lsa, ular bo'lajak umumlashtirish yo'nalishini kerakli aniqlik bilan ko'rsatmasa yoki bajarmasa. allaqachon qilingan umumlashtirishni kuchaytirmang. Agar misol bilan bahslashish niyati aniq ifodalanmagan bo'lsa, faktning o'zi va uning konteksti tinglovchilar oddiy qo'shimcha ma'lumot sifatida qabul qilingan alohida hodisaning qandaydir tavsifi bilan emas, balki misol bilan ishlayotganligini ko'rsatishi kerak. Misol sifatida ishlatiladigan voqea, agar odatdagidek bo'lmasa, hech bo'lmaganda mantiqiy va jismoniy imkon qadar olinishi kerak. Agar bunday bo'lmasa, misol oddiygina mulohaza yuritish ketma-ketligini buzadi va faqat teskari natijaga yoki kulgili effektga olib keladi. Misollar alohidadan xususiyga emas, balki birlik yoki xususiylikdan umumiyga o'tishni rag'batlantiradigan tarzda tanlanishi va tuzilishi kerak.
Maxsus e'tibor talab qiladi qarshi misol. Odatda bunday misol faqat noto'g'ri umumlashtirishlarni, ularning soxtalashtirilishini rad etish uchun ishlatilishi mumkin, deb ishoniladi. Biroq, qarama-qarshi misol ko'pincha boshqa usulda qo'llaniladi: u noqonuniy umumlashtirishning oldini olish va unga mos kelmasligini ko'rsatish orqali umumlashtirishning yagona yo'nalishini taklif qilish maqsadida kiritilgan. Bu holatda qarama-qarshi misolning vazifasi qandaydir umumiy fikrni soxtalashtirish emas, balki bunday taklifni ochib berishdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
