Deduksiya nazariyasi. Hayotdan deduksiya va induksiyaga misol

Deduktiv fikrlash
Deduktiv fikrlash - ilgari qabul qilingan boshqa qoidalardan asosli pozitsiyani olish. Agar ilg'or pozitsiyani allaqachon o'rnatilgan qoidalardan mantiqiy (deduktiv) chiqarish mumkin bo'lsa, bu ushbu qoidalar bilan bir xil darajada maqbul ekanligini anglatadi. Ba'zi bayonotlarni haqiqatga yoki boshqa bayonotlarning maqbulligiga ishora qilish orqali asoslash argumentatsiya jarayonlarida deduksiyaning yagona vazifasi emas. Deduktiv fikrlash ham xizmat qiladi tekshirish(bilvosita tasdiqlash) bayonotlar: tekshirilgan pozitsiyadan uning empirik natijalari deduktiv ravishda chiqariladi; bu oqibatlarning tasdiqlanishi asl pozitsiya foydasiga induktiv dalil sifatida baholanadi. Deduktiv fikrlash ham ishlatiladi qalbakilashtirishlar ularning oqibatlari yolg'on ekanligini ko'rsatish orqali bayonotlar. Muvaffaqiyatsiz soxtalashtirish tekshirishning zaiflashtirilgan versiyasidir: tekshirilayotgan gipotezaning empirik oqibatlarini inkor etmaslik, bu gipotezani qo'llab-quvvatlash uchun juda zaif bo'lsa-da, dalildir. Nihoyat, chegirma ishlatiladi tizimlashtirish nazariya yoki bilimlar tizimi, uni tashkil etuvchi bayonotlarning mantiqiy aloqalarini kuzatish, nazariya tomonidan taklif qilingan umumiy tamoyillar asosida tushuntirishlar va tushunchalarni qurish. Nazariyaning mantiqiy tuzilishini oydinlashtirish, uning empirik asosini mustahkamlash va umumiy shart-sharoitlarini aniqlash unga kiritilgan fikrlarni asoslashda muhim hissadir.
Deduktiv fikrlash universal, bilimning barcha sohalarida va har qanday auditoriyada qo'llanilishi mumkin. “Agar baxt abadiy hayotdan boshqa narsa bo'lmasa, - deb yozadi o'rta asr faylasufi I.S.Eriugena, - va abadiy hayot haqiqatni bilish bo'lsa, unda

baxt - Bu haqiqatni bilishdan boshqa narsa emas”. Bu teologik mulohaza deduktiv fikrlash, ya’ni sillogizmdir.

Turli bilim sohalarida deduktiv fikrlashning ulushi sezilarli darajada farq qiladi. U matematika va matematik fizikada juda keng qo'llaniladi va faqat vaqti-vaqti bilan tarix yoki estetikada qo'llaniladi. Deduksiya doirasini hisobga olib, Aristotel shunday deb yozgan edi: “Matematikdan hissiy ishontirish talab qilinmaganidek, ma’ruzachidan ilmiy dalil talab qilinmasligi kerak”. Deduktiv fikrlash juda kuchli vosita bo'lib, har qanday bunday vosita kabi tor doirada foydalanish kerak. Buning uchun mos bo'lmagan sohalarda yoki auditoriyada deduktiv argument yaratishga urinish faqat ishontirish illyuziyasini yaratishi mumkin bo'lgan yuzaki mulohazalarga olib keladi.
Deduktiv fikrlashning qanchalik keng qo'llanilishiga qarab, barcha fanlar odatda quyidagilarga bo'linadi deduktiv va induktiv. Birinchisida deduktiv fikrlash asosan yoki hatto faqat qo'llaniladi. Ikkinchidan, bunday argumentatsiya faqat ataylab yordamchi rol o'ynaydi va birinchi navbatda induktiv, ehtimollik xarakterga ega bo'lgan empirik argumentatsiya. Matematika tipik deduktiv fan hisoblanadi, tabiiy fanlar esa induktiv fanlarga misoldir. Ammo fanlarning shu asr boshlarida keng tarqalgan deduktiv va induktiv fanlarga bo‘linishi hozirda asosan o‘z ahamiyatini yo‘qotdi. U statikada ko'rib chiqiladigan, ishonchli va aniq tasdiqlangan haqiqatlar tizimi sifatida fanga yo'naltirilgan.
Deduksiya tushunchasi umumiy metodologik tushunchadir. Mantiqda u kontseptsiyaga mos keladi isboti.