Deduksiya nazariyasi. Hayotdan deduksiya va induksiyaga misol

Falsafa nuqtai nazaridan induksiya va deduksiya
Agar tarixiy retrospektivga nazar tashlasangiz, “induksiya” atamasi birinchi marta Sokrat tomonidan tilga olingan. Aristotel falsafadagi induksiya misollarini ko'proq taxminiy terminologik lug'atda tasvirlab bergan, ammo to'liq bo'lmagan induksiya masalasi ochiqligicha qolmoqda. Aristotel sillogizmi ta'qib qilingandan so'ng, induktiv usul tabiiy fanda samarali va yagona mumkin bo'lgan usul sifatida tan olindi. Bekon mustaqil maxsus usul sifatida induksiyaning otasi hisoblanadi, lekin u zamondoshlari talab qilganidek, induksiyani deduktiv usuldan ajrata olmadi.
Induksiyaning keyingi rivojlanishini J.Mill amalga oshirdi, u induksiya nazariyasini to‘rtta asosiy usul: kelishik, farq, qoldiq va tegishli o‘zgarishlar nuqtai nazaridan ko‘rib chiqdi. Bugungi kunda sanab o'tilgan usullar batafsil ko'rib chiqilsa, deduktiv bo'lishi ajablanarli emas.
Bekon va Mill nazariyalarining nomuvofiqligini bilish olimlarni induksiyaning ehtimollik asoslarini tekshirishga olib keldi. Biroq, bu erda ham ba'zi haddan tashqari holatlar mavjud edi: ehtimollik nazariyasiga induksiyani barcha oqibatlar bilan kamaytirishga urinishlar qilindi.
Induksiya ma'lum fan sohalarida amaliy qo'llashda va induktiv asosning metrik aniqligi tufayli ishonch ovozini oladi. Falsafadagi induksiya va deduksiyaga umumjahon tortishish qonuni misol bo‘la oladi. Qonun kashf etilgan paytda Nyuton uni 4 foiz aniqlik bilan tekshirishga muvaffaq bo'ldi. Va ikki yuz yildan ko'proq vaqt o'tgandan so'ng, tekshirish xuddi shu induktiv umumlashtirishlar bilan amalga oshirilgan bo'lsa-da, to'g'rilik 0,0001 foiz aniqlik bilan tasdiqlandi.
Zamonaviy falsafa deduksiyaga ko'proq e'tibor beradi, bu tajribaga, sezgiga murojaat qilmasdan, balki "sof" fikrlashdan foydalanib, allaqachon ma'lum bo'lgan narsadan yangi bilim (yoki haqiqat) olish mantiqiy istagi bilan belgilanadi. Deduktiv usulda haqiqiy binolarga murojaat qilganda, barcha hollarda chiqish haqiqiy bayonotdir.
Bu juda muhim xususiyat induktiv usulning qiymatini soya qilmasligi kerak. Tajriba yutuqlariga asoslangan induksiya ham uni qayta ishlash vositasiga (shu jumladan umumlashtirish va tizimlashtirish) aylanadi.