Dax (Germaniyaning) Indeksi. Reja. Kirish Indeks tushunchasi

Miqdor ko‘rsatkichlari indekslari.

Qancha miqdor ko'rsatkichi bo'lsa. shuncha miqdor indeksi mavjuddir. Ular sonining ko'pligi sababli biz eng ko'p ishlatiladiganlarini o’rganamiz. Mahsulot fizik hajmi shunday miqdor ko'rsatkichlardan biridir. Tekshiruvchi qo'lida bir korxonada ishlab chiqarilgan turli o'lchovlardagi va vaqtlardagi mahsulotlar haqida ma’lumot mavjud. Ularni o'zaro taqqoslash zarur. Bu muammoni quyidagicha hal qilish mumkin. Bevosita qo'shishga halaqit beradigan (naturada) mahsulotlarni qandaydir bir aniq o'lchagichlar yordamida bitta bir xil o'lchov birligiga keltirish orqali mahsulotning umumiy hajmini davrlar bo‘yicha aniqlab. ularni o'zaro taqqoslash mumkin. Boshqa ko'rsatkichlarga qaraganda, bu vazifani juda ko‘p hollarda mahsulot birligining bahosi bajaradi. Bahoni miqdorga ko'paytirib, har bir mahsulot turining qiymatini aniqlaymiz va bu individual qiymatlarni qo'shib. mahsulotlarning barcha turlari va guruhlari bo‘yicha ularining umumiy hajmi aniqlanadi. Bahodan tashqari, mahsulot bir birligini tannarxi, mahsulot bir birligiga sarflangan mehnat xarajatlari kabilar ham bu vazifani, ya'ni taqqoslagich (vazn) rolini bajarishi mumkin. Umumiy indekslar agregat va o’rtacha shakllarda bo'ladi. Agregat indekslar deb. maxsus taqqoslagichlar (vazn) yordamida joriy va o'tgan da\ rlar uchun hisoblangan to'plamlarni o'zaro taqqoslashga aytiladi. 151 Statistikada. deyarli hammahisoblar o'z umumiy ifodasini matematik formulalardatopgani tufayli, agregatshakldagi indeksni ham quyidagicha formula ko'rinishida yozish mumkin.

Bu indeks mahsulot( yoki tovar oboroti) hajmining umumiy indeksidir. Bu yerda p1 q1 va p0 q0 - joriy va bazis davrlardagi mahsulot qiymati. Ko'rinib turibdiki, bu indeks mahsulot fizik hajmini emas, uning qiymati o‘zgarishini xarakterlamoqda. ya'ni baho o'zgarsa. qiymat ham o'zgaraveradi. Shuning uchun faqatgina mahsulot fizik hajmining o'zgarishini aniqlash uchun indeks vaznlari ikki davr uchun ham bir xil olinishi kerak. Boshqacha avtganda, bizning maqsadimiz indekslashtirilayotgan belgi (q) o’zgarishini o'rganish bo’lib, vaznlarning o'zgarishi umumiy o'zgarishga oLz ta sirini ofikazmasligi kerak. Dentak, vaznlar bir davr uchun olinadi. Shunday qilib. fizik hajmi indeksini tuzishda vazn sifatida o'tgan da\ r baholari (ko'p yil bo‘lsa. baza qilib olingan bir yil bahosi) olinadi. Fizik hajm indeksi formulasini quyidagicha yozish mumkin

Bu yerda: - joriy davrdagi mahsulotning qiymati (o'tgan davr bahosida); £q0p 0 - bazis davridagi mahsulotning qiymati. Har qanday agregat indeksning boshqa indekslardan farqi va o'ziga xos xususiyati shundaki, uning surati va maxrajida ikki ko'rsatkich ko’paytmasining yig'indisi keltiriladi, ulardan bittasi. ya’ni indekslashtirilayotgan belgi o'zgaradi, ikkinchisi - indeks vazni o’zgarmas bo'ladi. Mahsulotning fizik hajm umumiy indeksini hisoblash uchun. joriv va o'tgan davrlar uchun mahsulot qiymatini o'tgan davr baholarida aniqlaymiz (9.1 -jadvalning 9 va 7-ustunlariga qarang). Joriy davrdagi olingan natijani o'tgan davrga bo'lsak, fizik hajm umumiy indeksi kelib chiqadi.

Vaznsiz umumiy indekslar Bu indekslar murakkab hodisa o`zgarishida ayrim elementlar teng vazmindorlikda qatnashadi degan ilmiy gipotezaga asoslanadi. Vaznsiz indekslarni tuzishning ikkita usuli bor, ular oddiy o`rtacha miqdor va oddiy agregat tushunchalarining qo`llanishiga asoslanadi. Bu usullar bilan vaznsiz umumiy baholar indeksini tuzish misolida yaqindan tanishib chiqamiz. Birinchi usulda o`rtacha baho indeksi yakka baho indekslaridan hisoblangan oddiy o`rtacha miqdor shaklida tuziladi. Ko`pincha u oddiy arifmetik o`rtachaga asoslanadi.

Vaznli o`rtacha indekslar Inson hayotida, turmushimizda barcha hodisalar birday ahamiyat kasb etmaydi, ayrimlari muhim rol` o`ynasa, salmoqli qimmatga ega bo`lsa, boshqalari ikkinchi o`rinli hisoblanadi, ular ichida ahamiyatsizlari yoki arzimaydiganlari ham uchrab turadi. SHunday qilib, turli xil hodisalar o`zgarishini yagona indeksda umumlashtirish uchun ularning ahamiyatini nazarda tutib, har xil vazmindorlikda hisobga olish zarur. Bunday indekslar vaznli umumiy indekslar deb ataladi.