Davriya va uning turlari. Davriya shaklining о‘ziga xos xususiyatlari. Bir qismli va rivojlangan bir qismli davriyalar

Davriya shaklining о‘ziga xos xususiyatlari turli-tuman bо‘lib, ular quyidagi toifalar bо‘yicha о‘rganiladi:
1) hajmiga kо‘ra (taktlar soni);
2) davriya ichida taktlarnig metrik birlashuviga kо‘ra;
3) kadans tuzilishiga kо‘ra;
4) tarkibiga kо‘ra;
5) modulyatsiyali rivojga kо‘ra.

Shuni ham nazarda tutish kerakki, yuqorida keltirilgan turli tartibdagi xilma – xil xususiyatlar о‘zaro zich bog‘langan; masalan, davriyaning hajmi taktlarning metrik birlashuvi bilan, modulyatsiyali rivojlov kadanslash bilan bog‘liq va h.k. Shuning uchun ushbu tizimlashtirish ma’lum bir shartli-nazariy xarakterga ega, ya’ni musiqiy voqeliklarni ma’lum nuqtai nazardan kо‘rib chiqish uchun asos bо‘ladi.

1.Hajm bilan bog‘liq о‘ziga xosliklar. Normal holatdagi 8-16 taktli davriyalardan tashqari turli hajmdagi davriyalar, 8 taktdan kam bо‘lgan hajmdagi mustaqil tuzilmalar ham uchraydi (V.A.Motsart. Kvartet №10, I qism).
Hajmi 8 taktdan kattaroq bо‘lgan davriyalar uchinchi jumlaning qо‘shilishi yoki ikki jumlaning bittasi kengaytirilishi natijasida yuzaga keladi. Eng kо‘p uchraydigan variant sifatida 12 taktli davriyalarni kо‘rib chiqish mumkin (4+4+4), 6 taktli ikki jumladan tarkib topgan davriya ham о‘ziga xos qirralarga ega bо‘lgan davriyalar qatoridan о‘rin oladi (L.Betxoven. Sonata №29, 1- qism).
Juft sonli davriyalar nisbatan tabiiy xarakterga ega, toq sonli davriyalar umumiy normativlardan tashqariga chiqadi, chunki musiqani idrok qilish qonuniyatlari taktlarning juftlikli (kvadratli) birlashuviga asoslanadi.
2.Taktlarnig metrik birlashuvidagi о‘ziga xosliklar. Bunday о‘ziga xosliklar ichki tuzilish bilan bog‘liq,ammo ularni faqat taktlarning metrik birlashuvi nuqtai nazaridan kо‘rib chiqiladi.
Hajmiga kо‘ra normal 8 taktli davriya hajman nomutanosib bо‘lgan 3+5 yoki 5+3 taktlardan iborat jumlalarga bо‘linadi. Ayniqsa, katta hajmli davriyalarda normativ bо‘lmagan tuzilmalar turlicha bо‘lishi mumkin. Demak, bunday katta hajmli davriyalarda normativlarga tо‘g‘ri kelmaydigan variantlarning soni ham kо‘p bо‘lishi mumkin.
Bunda quyidagilarni farqlash lozim: 1) davriyaga qо‘shimcha sifatida kiritiladigan ibora yoki jumlalarning taktlari va asosiy jumlalar taktlarining juft metrik birlashuvi, masalan:
4+4+2 (qо‘shimcha) = 10 (L.Betxoven. Sonata №3, 2- qism).