Davriy sistema va uning tuzilishi. Atom

IV-gruppadan boshlab bosh gruhchalarning elementlari Vodorod bilan uchuvchan birikmalar hosil qiladi.Ularning umumiy formulalari;
4 – guruh RH₄ 5- guruh RH₃ 6-guruh RH₂ 7-guruh RH tartibda bo’ladi. Davriy sistemaning hozirgi zamon tarifi – kimyoviy elementlarning hossalari,shuningdek
elementlar birikmalarning shakl va hossalari yadro zaryadning (tartib raqamning) ortib borishiga davriy ravishda bog’liq.

1.Quyidagi moddalarning nisbiy molekulyar massasini aniqlang.

1.	(AlOH)3(PO4)2	21.HNO3	41. Cu(OH)H2BO3
2.	(CuOH)3(PO4)2	22.K2HPO3	42. Al(OH)2NO3
3.	Al(HSO3)3	23. KMnO4	43. Al(OH)(NO3)2
4.	Al(OH)2SO4	24.KNO2	44. (Al(OH)2)2SO4
5.	Al(OH)3	25.KNO3	45. Al(OH)SO4
6.	Al2O3	26.KOH
			46. (Al(OH)2)3PO4
7.	AlOHCO3	27. Mg(NO3)2
			47. (Al(OH))3(PO4)2
8.	Ba(OH)2	28. MgCO3
			48. Al(OH)2HSO4
9.	Ca(H2PO4)2	29. Na2HPO4
			49. Al(OH)(HSO4)2
10. Ca(OH)2		30. Na2SO3
			50. Al(OH)2H2PO4
11. Ca3(PO4)2		31. Na3PO4
12. CaHPO4		32. NaCl	51. (Al(OH)2)2HPO4
13.CO2		33. NaClO	52. Al(OH)(H2PO4)2
14. Cu2(OH)2SO4		34. NaH2PO4	53. Al(OH)HPO4
15. CuCl2		35. NaOH	54. Ba(HCO3)2
16. CuSO4;		36. NH4MgPO4	55. Ca(H2PO4)2
17. Fe(HCO3)2		37. SiO	56. CaHPO4
18. Fe(OH)2		38. SO2	57. Mg(H2BO3)2
19. Fe(OH)3		39. ZnCl2	58. MgHBO3
20. Fe2(SO4)3		40. (Fe(OH))3PO4
			59. Fe(HSO4)

60. Al(HCO₃)₃

2. 
   Quyidagi elementlar atomi tarkibidagi zarrachalar sonini hisoblang.
   

		Tartib	Zaryadi	Proton soni	Elektron	Neytronlar	Oilasi
		raqami			soni	soni
1	Natriy
2	Kaliy
3	Rubidiy
4	Skandiy
5	Xrom
6	Vannadiy
7	Oltin
8	Kumush
9	Simob
10	Qo’rg’oshin
11	Oltingugurt
12	Azot
13	Mishyak
14	Uran
15	Plutoniy

1. 
   «Atom» tushinchasini qaysi ta’rif to’laroq talqin etadi?
   

1. 
   muayyan moddaning kimyoviy xossasini o’zida saqlab qoladigan eng kichik zarracha.
   

2. 
   oddiy va murakkab moddalar molekulasi tarkibiga kiruvchi kimyoviy elementning eng kichik zarrachasi.
   
3. 
   har qanday atomning alohida turi.
   

4. 
   musbat zaryadlangan yadro bilan bir yoki bir necha manfiy zaryadlangan elektronlardan tashkil topgan elektroneytral zarracha.
   

2. 
   Element tushinchasini anglatuvchi iborani toping.
   

1. 
   yadrosining zaryadi bir xil bo’lgan atomlarning muayyan turi;
   

2. 
   mustaqil bo’la oladigan elektroneytral zarrachalar;
   

3. 
   yadrodagi protonlar soni bir xil bo’lgan atomlar to’plami;
   

4. 
   kimyoviy bo’linmaydigan eng kichik zarracha.
   

3. 
   Quyidagi tushunchalardan qaysi biri kimyoviy element tushunchasini to’g’ri talqin etadi?
   

1) Atomlarning muayyan ko’rinishi;

2) Yadro zaryadlari bir xil bo’lgan atomlar turkumi;
3) Atom massalari bir xil bo’lgan atomlar turkumi;
4) Protonlar soni bir xil bo’lgan atomlar turkumi; A) 1,3 B) 2,3 C) 1,4 D) 2,4

3. 
   Katta va kichik davrlar bir – birlaridan nima bilan farq qiladi?
   

1. 
   kichik davrda faqat s – elementlar joylashgan;
   

2. 
   kichik davrda faqat p – elementlar joylashgan;
   

3. 
   kichik davrda faqat s va p – elementlar, katta davrlarda esa, bundan tashqari d va f – elementlar joylashgan;
   
4. 
   katta davrda faqat d – elementlar joylashgan;
   

5. 
   Nima uchun elementlar asosiy va qo’shimcha guruhlarga bo’linadi? A) tashqi qavatida elektronlar soni turlicha;
   

B) oksidlanish darajasi turlicha; C) elektron tuzilishi turlicha; D) fizik xossalari turlicha;

5. 
   Nima sababdan vodorod davriy sistemada ham birinchi, ham yettinchi gruppalarda keltirilgan? A) bitta elektroni bo’lgani uchun 1- gruppada, gaz bo’lgani uchun 7 – gruppada;
   

B) birikmalarda bir valentli bo’lgani uchun; C) tartib nomeri birinchi bo’lgani uchun;

D) galogenlar kabi metalli birikmalarida -1, metallar kabi metallmaslar bilan hosil qilgan birikmalarida +1 oksidlanish darajasini namoyon etgani uchun;

5. 
   Kichik davrda joylashgan element atomlarining o’xshashlik va farqlarini ko’rsating.
   

1. 
   elektron pog’onalar soni bir xil, tashqi elektron pog’onalaridagi elektronlar soni va yadro zaryadlari har xil;
   
2. 
   elektron pog’onalar soni bir xil va tashqi elektron pog’onalaridagi elektronlar soni teng;
   

3. 
   elektron pog’onalar soni har xil va tashqi elektron pog’onalaridagi elektronlar soni har xil bo’lib, guruh nomeriga teng;
   
4. 
   elektron pog’onalar har xil va har xil miqdordagi tashqi elektronlarga ega;
   

8. 
   D.I.Mendeleyev davriy jadvalining bitta guruhchasida joylashgan elementlarning atomlari qaysi xususiyatlari bilan o’zaro o’xshash bo’ladi?
   

1) yadro zaryadi bir xilligi bilan;
2) tashqi qobiqdagi elektronlar soni bilan;
3) elektron qobiqlarning soni bilan;
4) kimyoviy xossalari bilan;
5) fizik xossalari bilan;
A)1,2 B)1,3 C)2,3 D)2,4

9. 
   Yadro zaryadi 22 bo’lgan element qaysi davr, qator va guruhga joylashgan?
   

A) V davr, 6 qator, III guruh B) IV davr, 4 qator, IV guruh C) V davr, 6 qator, I guruh D) VI davr, 8 qator, IV guruh

10. 
    Z = 29 bo’lgan element qaysi davr, qator va guruhga joylashgan?
    

A) V davr, 6 qator, III guruh; B) IV davr, 5 qator, I guruh; C) V davr, 6 qator, I guruh; D) VI davr, 8 qator, IV guruh.

11. 
    Platina davriy sistemada nechanchi gurux, qaysi davr va qaysi qatorda joylashgan.
    

A) III gurux, 7-davr, 5-qator; B) II gurux, 7-davr, 5-qator; C) I gurux, 7-davr, 9-qator; D) VIII gurux, 6-davr, 8-qator.

12. 
    Nisbiy atom massasining neytronlar bilan farqi 79 bo’lgan element qaysi davr, qator va guruhga joylashgan?
    

A) V davr, 6 qator, III guruh; B) IV davr, 5 qator, I guruh; C) V davr, 6 qator, I guruh; D) VI davr, 9 qator, I guruh.

12. 
    Neytronlar bilan protonlar yigindi 31 bo’lgan element qaysi davr, qator va guruhga joylashgan? A) III davr, 3 qator, V guruh;
    

B) IV davr, 5 qator, I guruh; C) V davr, 6 qator, I guruh; D) VI davr, 9 qator, I guruh.

12. 
    Lantanoid va aktinoidlar davriy sistemeda qaysi davr va nechanchi gruppada joylashgan?
    

1. 
   oltinchi va yettinchi davrlarda joylashgan;
   

2. 
   hammasi III gruppada joylashgan;
   

3. 
   III davr oltinchi va yettinchi gruppalarda;
   

4. 
   oltinchi davrning III gruppasida lantanoidlar va yettinchi davrning III gruppasida aktinoidlar;
   

5. 
   hammasi davriy sistemadan tashqarida joylashgan;
   

15. 
    Davriy sistemada aktinoidlar qanday holatni egallaydi?
    

A) 7 davr, 3 guruh; B) 6 davr, 3 guruh;

C) 6 davr, 4 guruh; D) 7 davr, 4 guruh.

16. 
    Uran davriy sistemada nechanchi guruh, qaysi davr va qaysi qatorda joylashgan. A) III guruh, 7-davr, 10-qator
    

B) II guruh, 7-davr, 5-qator C) I guruh, 7-davr, 5-qator D) III guruh, 6-davr, 5-qator

16. 
    Quyidagilar orasida d-elementlarni ko’rsating.
    

18. 
    d – elementlar joylashgan qatorni aniqlang.
    

19. 
    Quyidagilar orasida d – elementlarni ko’rsating. 1) alyuminiy; 2) kalsiy; 3) xrom;
    

4) mis; 5) vismut; 6) lantan;

20. 
    D. I. Mendeleyevning elementlar davriy sistemesida nechta s – va p – elementlar bor? A) 14 va 30 B) 12 va 28 C) 14 va 24 D) 14 va 36
    

20. 
    Davriy sistemaning 3 – davridagi 8 ta elementning nechtasi p – element?
    

22. 
    Keltirilgan xossalarning qaysilari d – elementlarni xarakterlaydi? 1) d – elementlarning ionlanish energiyasi ancha katta;
    

2) d – elementlar kuchli oksidlovchilar;
3) d – elementlar metallardir;
4) ularning atomlarida d – orbitallar elektronlar bilan to’lib boradi; d – elementlar o’zgaruvchan valentlik namoyon qiladilar;

5. 
   d – elementlar barcha agregat holatlarda mavjuddir;
   

23. 
    Quyida keltirilgan elementlarning qaysi biri elementlarning s – oilasi tarkibiga kiradi? 1) vodorod; 2) geliy; 3) neon; 4) ftor;
    

24. 
    Hali kashf etilmagan 114 – element qaysi oilaga mansub bo’ladi?
    

25. 
    I, II va III-VIII gruppaning asosiy gruppacha elementlari qanday oilalarga kiradi?
    

26. 
    Qaysi elementlarning kimyoviy va fizikaviy xossalari bir – birlariga ko’p jihatdan o’xshashlikka ega?
    

1) d – elementlar; 2) s – elementlar; 3) aktinoidlar; 4) p – elementlar; 5) lantanoidlar; A) 1; B) 2, 5; C) 3, 4; D) 3, 5.

26. 
    Quyidagi keltirilgan qaysi elementning xossalari kalsiy elementining xossalariga o’xshash?
    

28. 
    O’xshash kimyoviy xossalarga ega bo’lgan elementlar juftini aniqlang.
    

A) Na va K B) Ca va Zn

C) Cu va Ba D) Cr va S

29. 
    Davriy sistemadagi qaysi elementlar o’zaro diogonal o’xshashlik xususiyatiga ega? 1) berilliy; 2) magniy; 3) bor;
    

4) alyuminiy; 5) germaniy; 6) skandiy;

A) 1 va 2; 1 va 4 B) 1 va 3; 3 va 4

C) 3 va 4; 4 va 5 D) 1 va 4; 5 va 6

30. 
    Kimyoviy xossalari o’xshash bo’lgan (analog) elementlar uchun quyidagilardan qaysi biri to’g’ri? A) neytronlar va protonlar soni teng
    

B) bir xil guruhda joylashgan
C) valent elektronlarining soni har xil D) bir xil davrda joylashgan

30. 
    Skandiy elementining nisbiy atom massasini uning atom anologlarining atom massalari qiymatidan aniqlang.
    

A) 46,17 B) 46,68 C) 50,88 D) 45,76

30. 
    Vanadiy (V) elementining nisbiy atom massasini uning atom anologlari (52 Cr, 48 Ti, 75 As, 31 P) ning atom massalari qiymatidan aniqlang.
    

A) 51,5 B) 56,17 C) 50,88 D) 46,7

30. 
    VIII valentli bo’la oladigan elementni ko’rsating
    

34. 
    Tartib nomeri 37 bo’lgan element qaysi davr, qator va guruhda joylashgan? A) V davr, 6 qator, III guruh;
    

B) VI davr, 8 qator, III guruh; C) V davr, 6 qator, I guruh; D) VI davr, 8 qator, IV guruh.

34. 
    Z= 47 bo’lgan element qaysi davr, qator va guruhga joylashgan?
    

1. 
   V davr, 6 qator, III guruh;
   

2. 
   VI davr, 8 qator, III guruh;
   

3. 
   V davr, 7 qator, I guruh;
   

4. 
   VI davr, 8 qator, IV guruh.
   

36. 
    Yadro zaryadi 7 bo’lgan element qaysi davr, qator va guruhga joylashgan? A) V davr, 6 qator, III guruh;
    

B) II davr, 2 qator, V guruh; C) V davr, 6 qator, I guruh; D) VI davr, 8 qator, IV guruh