Davr xarajatlarining tarkibi va hisobi

DAVR XARAJATLARINING TARKIBI VA HISOBI

Ishlab chiqarish jarayoni bilan bevosita bog‘liq bo‘lmagan boshqa moliyaviy sarflar va sotish bo‘yicha xarajatlar, boshqaruv xarajatlari davr xarajatlari bo‘lib hisoblanadi.
Schyotlar rejasiga binoan davr xarajatlari quyidagi schyotlarda aks ettiriladi:
9410-«Sotish xarajatlari».
9420-«Ma’muriy xarajatlar».
9430-«Boshqa operatsion xarajatlar».
9440-«Kelgusida soliqqa tortiladigan bazadan chegiriladigan hisobot davri xarajatlari».
Bu schyotning debetida jamlangan summalar 9900-«Yakuniy moliyaviy natija» schyotiga o‘tkaziladi va schyot yopiladi. Qoldiq schyot- da qolmaydi.
Ishlab chiqarishni boshqarish (davr xarajatlari) schyotlarida muoma- lalar aloqasi quyidagicha aks ettiriladi:

t/r	Muomalalar mazmuni	Schyotlar aloqasi
		D	K
1	Boshqaruv xodimlariga mehnat haqi hisoblandi	9420	6710
2	Boshqaruv xodimlarining mehnat haqidan ijtimoiy sug‘urtaga ajratmalar hisoblandi	9420	6520
3	Mulk va shaxsiy sug‘urtaga ajratmalar hisoblandi	9420	6510
4	Umumma’muriy ahamiyatdagi asosiy vositalarga eski- rish hisoblandi	9420	0210– 0299
5	Reklama va marketing xarajatlari sarflandi	9410	6990
6	Boshqaruv va umumxo‘jalik ehtiyojlari uchun mate- riallar sarflandi	9420	1010– 1090
7	Aloqa axborot markazlari, energiya va suv ta’minoti, transport xizmatlari va boshqa umumxo‘jalik ehtiyoj- lari uchun ko‘rsatilgan xizmatlarga to‘lovlari schyoti- ning shakllanishi	9420	6010
8	Bank va auditorlik xizmatlari uchun to‘lovlar ajratildi	9420	6990
9	Aybdor shaxslarni aniqlashning imkoni bo‘lmagan holda kamomadlar va yo‘qotishlar aks ettirildi	9430	1010– 1090 2810
10	Davr sarflari hisobot davri oxirida hisobdan chiqarildi	9900	9410 9420 9430

Mahsulotlarni sotish uchun qator xarajatlar qilinadiki, bozor iqtisodiyoti sharoitida ular korxonalarda sodir bo‘ladigan xarajatlarning asosiy salmog‘ini tashkil etadi. Shuning uchun ham mahsulot sotish bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlarni to‘g‘ri, aniq va o‘z vaqtida hisobga olish har bir korxonaning moliyaviy natijalarini aniqlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Mahsulot realizatsiyasi bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlarni hisobga olish «Xarajatlar tarkibi to‘g‘risidagi Nizom»ga asosan amalga oshiriladi. Ushbu Nizomga ko‘ra quyidagi xarajatlar mahsulot sotish bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlar tarkibiga kiradi: mahsulotni o‘rash, saqlash, ortish, joyiga tashish (agar bu xarajatlar xaridorlar tomonidan mahsulot narxidan tashqari alohida to‘lanmasa) me’yor chegarasida reklama xarajatlari, jumladan ko‘rgazmada, yarmarkada qatnashish bevosita xaridorga yoki vositachi tashklotlarga shartnomalar, bitimlar va shunga o‘xshash boshqa hujjatlarga muvofiq tekinga beriladigan, qaytarilmaydigan mahsulot namunalarining qiymati va shunga o‘xshash boshqa xarajatlar hamda bozordagi talab va taklifni, bozorga tovarlar chiqarishni, kuzatish xarajatlari me’yor chegarasida va boshqa yondan ortiq yuqorida sanab o‘tilmagan xarajatlar.
Mahsulot sotish bilan bog‘liq xarajatlarni hisobga olish va hisobdan
chiqarishni sintetik schyotlarda quyidagicha aks ettirish mumkin: