•davr nashriyoti t o s h k e n t

T ik  k o 'ta r ilis h  v a  q o 'n is h

Jangovar samolyotlarni yaratuvchi konstruktorlar anchadan buyon 

o‘z mehnatlari mevasi bo'lgan samolyotlarini ucha boshlashdan oldin 

yugurishdan va qo'nayotganida anchagacha yurib  borishdan  qutqa- 

rish  to'g'risida  boshlarini  qotirib  kelishadi.  1950-yillarda  kuchli  tur- 

bovintli  dvigatellar  paydo  bo'lishi  bilan,  uchib  ketayotganida  vertikal 

holatni  egallaydigan  va  vertolyotga  o'xshab  uchib  ketadigan,  keyin 

esa gorizontal parvozga tadigan «vertiplan» yaratish g'oyasi tug'ildi. 

AQShda  tajriba  uchun  «Pogo»  va  «Selmon»  vertiplanlari  yaratildi, 

biroq  ular  seriyali  ishlab  chiqarilmadi,  boisi  vertikal  qo'nayotganida 

uchuvchi  uning  orqasida  bo'layotgan  narsalarni  ko'rmasdi  va  doimo 

urinish nuqtasidan adashardi.

1960-yillarda  ko'p firm alar «oddiy» samolyotlarga qo'shimcha ra­

vishda vertikal o'rnatilgan ko'taruvchi dvigatellarni  montaj qilib, tajri­

balar  o'tkazib  ko'rdilar.  Bunday  mashinalar  boshqarilishi  murakkab

cha  Yak-141  ga o'xshash bo'l­

gan  F-35B  qiruvchi  sam o­

lyotlari  keladi.  Biroq  unda 

fyuzelyajining  old  qism ida­

gi 

ko'taruvchi 

dvigatellar

o'rniga  o'ta  kuchli  ventilator 

joylashgan, 

bu  ventilatorni 

ko'tarilayotgan  va  qo'nayot- 

gan vaqtda ko'taruvchi-marsh 

dvigateli  aylantiradi.  Parvoz 

paytida ventilator aylanishdan 

to'xtaydi va bekiladi.

Yaqin  orada  «Xarrier» 

o'rniga  sxemasi  bo'yi-

Am erikaning «Pogo» vertiplani

---