•davr nashriyoti t o s h k e n t

Aka-uka Raytlarning yutug'i

XX asr boshlarida AQShning Atlantika qirg'oqlarida, Shimoliy Karoli­

na shtatida aka-uka -  Orvill va Uilber Raytlar yashashar edi. Ularning 

velosiped  tuzatadigan  ustaxonalari  bo'lib,  ular  bo'sh vaqtlarida o'zlari

o'ylab 

topgan 

balansir 

pianyorlarni  yasash  bilan 

shug'ullanardilar. 

Raytlar­

ning 

barcha 

planyorlari 

ustma-ust  joylashgan  ik- 

kita  qanotdan  iborat  edi. 

Uchuvchi  pastki  qanot  us- 

tidagi  maxsus,  qimirlaydi- 

gan  taxta  ustida  yotib,  o'z 

tanasini  qanotga  nisbatan 

siljitish  va  apparatning  ru- 

lini  boshqarish  imkoniga 

ega  bo'lgan.  Aka-ukalar 

o'z  planyorlarida  mingdan 

ortiq  parvozlarni  muvaffa- 

qiyatli  amalga  oshirganlar. 

1903-yilning boshlarida aka-uka Raytlarga planyorlardan biriga quvvati 

7 o.k.  bo'lgan mototsikl  motorini o'rnatish fikri kelib qolgan.  Gap bit- 

ta -  aytdikmi,  qilamiz!  Motor uchuvchi joylashishi uchun  mo'ljallangan 

taxta yoniga o'matildi, buning uchun taxtani chetroqqa surishga to'g'ri

Aka-uka  Raytlarning  samolyoti  keyinchalik 

« 0 ‘rdak»  deb  nomlangan  aerodinam ik  sxemaga 

ega  bo'lgan:  yuqoriga  ko'tarilishi boshqarib  turadi- 

gan  rul  qanotlar oldida joylashgan.  Yo'nalish  ruli orqada,  ap­

parat b ir yonga og'ishi uchun esa qanotlarning qiyshayishidan 

foydalanilgan.

Aka-uka Raytlarning birinchi samolyoti

---

keldi.  Motor zanjirli  uzatkich 

yordamida ikkita ikki parrak- 

li  propellerni  aylantirar  edi. 

Propellerning 

konstruksi- 

yasini  Orvill va  Uilberlarning 

o'zlari ishlab chiqishdi.

samolyotda  parvoz  qildi.  U 

—

.  , 

, 

. 

. . .

Tushayotgan yuk energiyasidan

12 sekundda 36,5 metr ma- 

shunday foydalanildi 

sofaga  uchib  bordi!  Mana

shu  parvozdan  keyin  butun  dunyo  motorli  aviatsiyasiga  yo'l  ochil- 

di.  Uchish  apparatining  ko'tarilishi  uchun  aka-ukalar  apparat  haraka- 

tini  tezlashtirish  uchun  tushayotgan  yuk  energiyasidan  foydalanuv- 

chi  o'ziga xos  moslamani  qo'lladilar.  Samolyot  uzunligi  18  metrlik  rels 

yo'naltirgichi  bo'yicha  harakatlanib,  tezligini  oshirdi.  Keyinchalik  sa­

molyotning  uchib  ketishini  tezlashtirish  uchun  mo'ljallangan  moslama 

katapulta deb atala boshlandi.

vill  Rayt  maxsus  katapultali

1903-yilning  17-dekabri- 

da Sendi Xuk ovloq  plyajida 

tarixiy voqea  yuz  berdi:  Or-

Aka-uka Raytlarning «Flayer-1 »samolyoti

---