Davom ettir» o’quvchi matematik termin aytadi, o’quvchi uning oxirgi harfiga boshqa matematik termin aytacli o’yin o’quvchilar soni tugaguncha davom eladi

Guldasta usuli.

Geometrik shakllami 6 tadan kichik kartochkalarda chizib darsdan oldin tayyorlab qoyiladi. Xuddi shu 6 ta geometrik shakllarni kattaroq qogozda chizib qo’yiladi, o’ng’uroq chalinishi bilan kartochkalar o’quvchilarga beriladi. o’quvehi kartochkasidagi chizmaga qarab katta chizmaga chizilgan mos chizmaning yoniga borib o’sha partaga o’tirishi  iozim.

Guruh a»zolari o’z joylarini topib o’tirgandan keyin guruh taqdimollarini o’tkazish uchun  maslahat  qildilar.   Bunga  3   daqiqa   vaqt   berildi.   Guruh   nomini   o’zlari bclgilaydilar. Darslarimizdan birida o’quvehilar gitmhlarini quyidagicha nomiadilar. I. Al-Xorazimiy

3. 
   9 gacha bo’lgan  raqamlardan  shunday  sonlar hosil  qilingki,  uiarning 9  ga
   

bcvlganda, bo’linma: 1,2,3,4,5,6,7,8,9 chiqsin.

4. 
   9 ga shunday sonni ko’paytiringki. ko’paytma 9 bo’lsin.
   
5. 
   Shunday sonni topingki, uning o»z-o’ziga ko’paytmasi 9 bo’lsin.
   
6. 
   Shunday sonni topingki, unga 10 ni qo’shgach 10 ga bo’lsin 9 chiqsin.
   
7. 
   Qaysi songa 9 qo’shilsa, yig’indi 9 gateng bo’ladi?
   
8. 
   Maktablarda 9 oyda boshlanadigan o’quv yili necha oy davom etadi?
   
9. 
   Qaysi sondan 19 ni ayirib 9 ga bo’lsak, 9 chiqadi?
   

2-usul.

Tug’ilgan oylar bo’yicha guruhlarga ajratish.

o’qituvchi navbat bilan oylar nomini aytadi. o’quvchilar ketma-ket doska yoniga chiqib tiziladilar.

5. 
   I. Yanvar May 9. Sentabr
   
6. 
   Fevral 6. lyun 10. Oktabr
   
7. 
   Mart ‘■ 7. Iyu!                      lLMoyabr
   
8. 
   Aprel 8. Avgust 12. Dekabr
   

Bir xil oyda tug’ilganlar ketma-ket turadilar, qatnashuvchilar soni va guruhni nechta kishidan qilishni mo’ljallaganimizga qarab matematikaga oid (matematikadan biror mavzuga oid) terminli atama aytish taklif etiladi. 6 tadan guruh tuzish uchun 1-5 kishi aytgan terminlarni 6-10, 11-15, 16-20, 21-25, 26-30 lar takrorlashi kerak, natijada Ixil .terminlami aytgan 6 kishi 1 guruh va hokazoga ajraladi.

Hosil bo’lgan 5 guruh o’ziga o’tilgan mavzudan nom qo’yadi: Darslarimizdan birida o’quvchilar o’z guruhlarmi quyidagicha nomladi. LUiush. 2. Kasr. 3. Nisbat. 4. Bo’finma. 5. Son.

Guruhlar o’z taqdimotlarini quyidagicha cvtkazdilar. Guruh nomi boshlanadigan hartlga matematik atamalar topgan..

1 guruh taqdimoti. 1. Ulush-

Ulug’bek, Umar Xayom. uch, uzun. uchburchak. usul.

2 guruh taqdimoti. 2. Rasr-

kvadrat,  katta,  kichik ko’rgazma.  kalkulyator. kompyuter, kub, ko’plik, kilogramm.

3 guruh taqdimoti. 3.Nisbat-

nol. nomer, Nyuton, nuqta.

4 guruh taqdimoti. 4. Bo’linma-

baho, bal, bank. betta balandlik, burchak. besh. bir, birlik.

5 guruh taqdimQti. 5. SonBirodar to’xta bir dam Shu qabrning yonida. Yotar unda Diofant So’ngi joy makonida Shu yerda topdi uning Uzoq umri nihoya Qabr toshdagi yozuv Hayotidan hikoya Bolalik umrining Oltidan biri Yigitlik damlari 1/12 Uylandi Diofant Va kutdi farzand. Farzand orzusida Kechganyillari. Besh yil va umrning Yettidan biri Shundagina ollohim Etdi ato bir dilban Ota umrin yarmicha Hayot kcvrmish bu farzand Farzand dog’i olimning .ligar baxring tig’ladi Ayriliq dardida u Achchiq-achchiq yig’ladi o’g’li vafotidan so’ng. 4 yilginayashadi. So’ng o’zi ham slui qabr. Tomon qadam tashladi. Qancha umr ko’ribdi? Shu qabrda yotgan zot, Nechun uning ishlarin Hamon etishadi yot. Birodai’ bering javob. Bu ishing topar savob. Javob:84 Yechimi:

 

Soatiga 90 mil Tezlik olib neksiya Bir shaharga yo’1 oldi Javob bergil shamsiya Qaytishda u tezlikni Oshirdi 20 maga Bormoq kelmoq o’rtacha Tezlik tensdir qanchaga.

• 
  yetti pir
  
• 
  yetti yulduz
  

1. 
   yetti yoshdan yetmish yoshgacha
   j) yetti og’ayni botirlar va hokazo .
   

Yetti iqlim mo’jizasi :

• 
  Misr ehromlari
  
• 
  Bobil osma bog’lari
  
• 
  Artemida ibodatxonasi
  
• 
  Galikamasdagi dahma
  
• 
  Zevs haykali
  

1. 
   Rodosdagi Koloss haykali
   j) Iskandar tnayog’i
   

Dispersiya — oq yorug’likning shisha prizmadan o’tib yetti rangga ajralishi, bular:

• 
  qizil
  
• 
  zarg’aldoq
  
• 
  sariq
  
• 
  yashil
  
• 
  havo rang
  f) ko’k
  

1. 
   j) binafsha
   

. Ark qurilishi haqida g’alati afsona mavjud. Narshaxiyning «Buxoro tarixi'» nomli asarida aytiiishicha, bu obida osmondagi «Yetti qaroqchi»» yulduz turkumi shaklidagi yettita tosh ustiga qurilgan.

Sharq mamlakatining ko’pisi Navro’z tantanalarini nishonlash-ganda 7 raqatniga qat’iy amal qilingan. An’anaga ko’ra dasturxonga 7 xil «S» harfi bilan boshlanadigan ne’matlar tortilar ekan. Bular :

• 
  Sumalak
  
• 
  Seb (olma)
  
• 
  Sabz (maysa)
  d; Sanjid (jiyda)
  e) Somsa
  

1. 
   t) Haft salom j) Sarshir (qaymoq) . Buni qarangki, notalar ham 7 tadan iborat.
   

Sakkizinchi guruh taqdimoti.

Sakkiz haqida.

Shaxmat taxtasidagi qator va xonalar soni

akkiztadan, sakkiz soatlik ish kuni. To’qqizinchi guruh taqdimoti.

To’qqiz haqida. 9 ga oid 9 topshiriq:

1. 
   9 gacha boigan raqamlar yig’indisi nechaga bo’linsa 9 chiqadi. 2. 9 gacha bo’lgan raqamlarni shunday tartibda ikkitadan qilib yozingki ularning yig’indisidan nuqul 9 hosil bolaversin.
   
2. 
   9 gacha bo’lgan  raqamlardan  shunday  sonlar  hosil  qilingki,  ularning 9 ga
   

boiganda, bo’linma: 1,2,3,4,5,6,7,8,9 chiqsin.

4. 
   9 ga shunday sonni ko’paytiringki, ko’paytma 9 bo’lsin.
   
5. 
   Shunday sonni topingki, uning o’z-o’ziga ko’paytmasi 9 bo’lsin.
   
6. 
   Shunday sonni topingki, unga 10 ni qo’shgach 10 ga bo’lsin 9 chiqsin.
   
7. 
   Qaysi songa 9 qo’shilsa, yig’indi 9 gateng bo’ladi?
   
8. 
   iVlaktablarda 9 oyda boshlanadigan o’quv yili necha oy davom etadi?
   
9. 
   Qaysi sondan 19 ni ayirib 9 ga bo’lsak, 9 chiqadi?
   

2-usul.

Tug’ilgan oylar bo’yicha guruhlarga ajratish.

o’qituvchi navbat bilan oylar nomini aytadi. o’quvchilar ketma-ket doska yoniga chiqib tiziladilar.

LYanvar                   5. May                    9. Sentabr

2. 
   Fevral 6. lyun 10. Oktabr
   
3. 
   Mart¹‘ 7. Iyul lLNoyabr
   
4. 
   Aprel 8. Avgust 12. Dekabr
   

Bir xil oyda tug’ilganlar ketma-ket turadilar, qatnashuvchilar soni va guruhni nechta kishidan qilishni mo’ljallaganimizga qarab matematikaga oid (matematikadan biror mavzuga oid) terminli atama aytish taklif etiladi. 6 tadan guruh tuzish uchun 1-5 kishi aytgan terminlami 6-10, I 1-15, 16-20, 21-25, 26-30 lar takrorlashi kerak, natijada lxil terminlarni aytgan 6 kishi 1 guruh va hokazoga ajraladi.

Hosil bo’lgan 5 guruh o’ziga o’tilgan mavzudan nom qo’yadi: Darslarimizdan birida o’quvchilar o’z guruhlarini quyidagicha nomladi.-t. Ulush. 2. Kasr. 3. Nisbat. 4. Bo’Iinma. 5. Son.

Guruhlar o’z taqdimotlarini quyidagicha o’tkazdilar. Guruh nomi boshlanadigan harflga matematik atamaiar topgan..

1 guruh taqdimoti. I. l lush-

Ulug’bek. Umar Xayom. uch, uzun. uchburchak. usul.

2 guruh taqdimoti. 2. Kasr-

kvadrat,  katta,  kichik  ko’rgazma,  kalkulyator.  kompyuter,  kub,  ko»plik, kilogramm.

3’guruh taqdimoti. 3. Nisbat-

nol. nomer, Nyuton, nuqta.

4 guruh taqdimoti. 4. Bo’linma-

baho, bal, bank. betta balandlik, burchak. besh, bir, birlik.

5 guruh taqdimoti. 5. SonBirodar to’xta bir dam Shu qabming yonida. Yotar unda Diofant So’ngi joy makonida Shu yerda topdi uning Uzoq umri nihoya Qabr toshdagi yozuv Hayotidan hikoya Bolalik umrining Oltidan biri Yigitlik damlari 1/12 Uylandi Diofant Va kutdi farzand. Farzand orzusida Kechgan yillari. Besh yil va umrning Yettidan biri Shundagina ollohim Etdi ato bir dilban Ota umrin yarmicha Hayot ko’rmish bu farzand Farzand dog’i olimning Jigar baxring tig’ladi Ayriliq dardida u Achchiq-achchiq yig’ladi o’g’li vafotidan so»ng. 4 yilgina yashadi. So’ng o’zi ham shu qabr. Tomon qadam tashladi. Qancha umr ko’ribdi? Shu qabrda yotgan zot. Nechununing ishlarin Hamon etishadi yot. Birodar bering javob. Bu ishing topar savob. Javob: 84 Yechimi:

Topishmoq

Ikki qo’shni butun olamni ko’rishar-u, ammo bir-birlarini hech ko»rishmas.(ko’z)

Uchinchi guruh taqdimoti.

Uch haqida

Uch narsani topib bo’lmaydi:  sultonning oliy himmatini, daryoning o’z-o’zicha foyda keltirishini. dushmandan sugut (so’zida turishi)ni.

Uch hunar boshqa uch narsa bilan qcfshilmaydi: haqiqat-so’z bilan, shafqat-g’azab bilan, shirin taom- hirs bilan.

Uch so’zining uch xil ma’nosi. Uch — 1,2,3 sanoqdagi son. Uch —  ish (o’qish natijasini baholovchi daraja) Uch — parvoz qil, qanot qoq ma’nosidagi da’vat.

Tcrrtinchi guruh taqdimoti.

To’rt haqida

To’rtovlon tugal bcTlsa. unmaganni undirar.

Qadimgi   faylasuflar olamdagi jamiki  tirik  va notirik  mavjudotning asosi  to’rt unsurdan iborat deb bilganlar, bular suv. havo, tuproq va olovdan iborat. Har to’rt yilda bir qabisa yili kelib unda fevral oyi 29 kundan iborat bo’ladi. Beshinchi guruh taqdimoti.

Besh haqida

2. 
   Besh yulduzda beshta burchak bor. Uni beshburchak deb atasa bo’ladi. 2. Yer yuzida odamlar istiqomat qiladigan 5 ta qit’a mavjud. 3. Besh baho — a’lo baho.
   

Oltinchi guruh laqdimoti.

Olti haqida

Oltovlon ola bo’Lsa og’zidagin oldirar. Tortovlon tugal bcvlsa unmaganni undirar.

Yettinchi guruh taqdimoti.

Yetti haqida Yetti o’lchab bir kes. Bir bolaga yetti mahalla ota-ona. Yettining haqi 7 daryoni quritar.

. Qadimdagi odamlar tasavvuriga vaqt tushunchasi asosan. 7 raqami bilan bog’liq bo’lgan. Turmushda oy fazalarning har 7 kunda almashinib turishi, osmondagi 7 o’zgaruvchan sayyoraga asoslanib 7 kunlik vaqt birligi — hafta yaratilgan. Yakshanba — Shams (Quyosh) ; Dushanba — Qamar (Oy); Seshanba — Mirrix (Mars) ; Chorshanba — Utorud (Saturn) : Pa\shanba — Vhishtariy (Merkuriy) ; Juma    Zuhra (Venera) ; Shanba — Zuhal (Yupiter) ; Iboralar:

• 
  yetti avlod
  
• 
  yetti pusht
  

1. 
   yetti donishmand
   

Javob: (222:2)-22:2=100

6. 
   Nima sababdan uylarning tomini yopishda toq sonda ya’ni 1,3,5,7 va hokazo
   

to»siq (bolor) tashlanadi. Bunga fizikaning qaysi qonunini asos qilib olingan.

Javob; Tomning og’irlik, massalar markazi hisobga olingan.

7. 
   «Zakovat» sandiqchasi olib kiriladi.  Sandiqchada shunday narsa borki uni
   

greklar Gerkules (muqaddas) tosh deb, xitoyliklar muhabbat toshi deb atashadi. Bu

tosh o’zbekistonda qanday nom bilan ataladi.

Javob: Ohangrabo (magnit). Sandiqcha ichida magnit qo’yiladi.

8. 
   To’rtburchak shaklidagi tortni uch marta pichoq bilan sakkizta teng bo’lakka
   

bo’ling.

Javob: gorizantal va vertikaliga qarab tort pichoq bilan kesiladi. o’ng tomondagi

kesilgan tortni olib chap tomondagi kesilgan tort oldiga qo’yiladi va barchasini

pichoq bilan yana bir marta kesiladi va sakkizta teng bolak hosil boladi. Bu

quyidagicha olib boriladi.

9. 
   Ulug’ allomalardan biri o’zining matematikaga oid asarida shunday yozadi:
   

«Mening hind hisobiga kiritgan yangiligim shulki bir raqami yoniga bir lialqa.

yani 0 qo^?yib uni 10 deb o’qidim»

Bu satrlar kimga legishii.

Javob: Beruniy

10. 
    Fanga birinchi marta o»nli kasrlarni kiritgan XV asrda Samarqandagi Ulug’bek
    

rasadxonasida yashagan olim kim?

Javob: Jamshid Koshiy.

1 1. Eramizning v asrida yashagan birinchi matematik olima-ayol kim?

Javob: Gipatiya.

21. 
    «Sayohat» o’yini.
    

lOta o^quvchi aylana bo’lib joylashadilar. l-o’quvchi 1 ta matematika faniga oid termin aytadi, 2 — o’quvchi 1- o’quvchi aytgan terminni takrorlaydi va o’zi ham 1 ta aytadi. 3 — o’quvchi 1 va 2 — o’quvchi aytgan terminlarni takrorlaydi va o’zi ham 1 ta qoshadi. O»yin shunday davom etadi. Agar o’yinda biron terminni aytolmay qolgan o’quvchi topilsa uni o’yindan chiqarish kerak. Bu bola o’yin tugagandan so’ng o’z mahoratini namoyish qilishi lozim. o’yin tugagandan so’ng bolalardan o’yinda o’zini qanday his etganligi so’raladi. Llar fanga oid terminlami esda saqlash uchun qanday usuldan foydalanganligi so’raladi. Masalan:

1.