Davolash va Tibbiy pedagogika fakulteti 5

 
SUT BEZLARI  
 
Sut  bezlari  (mammae)  shingilga  o‘xshash    tuzilgan.  Sut  bezning  parenximasi  bir  talay 
pufakchalardan  (alveolalardan)  tarkib  topgan.  Bu  pufakchalar  sut  chiqarish  yo‘li  (ductus  lactiferus)  ning  
atrofida  joylashadi  va  shu  yo‘lning  kanaliga  tutashadi.  Bez  to‘kimasining    bunday  o‘choqlari  birga 
qo‘shilib, yirik pallachalari hosil  qiladi. Bez epiteliysi sekret chiqarish vazifasini  o‘taydi. 
 
 
Bez pallalari o‘rtasidagi tolali qo‘shuvchi to‘qima elastik  tolalar va yog` bor. 
 
Sut bezidagi pallalar 15-20 gacha etadi; har bir pallaning sut chiqarish yo‘li bor, alveolalar  bilan 
bog`langan hamma mayda yo‘llarning sekreti sut chiqarish yo‘liga qo‘yiladi. Har bir pallaning sut chiqarish 
yo‘li  emchak  uchiga  alohida-alohida  (boshqa  yo‘llarga  qo‘shilmasdan)  ochiladi;  emchak  uchida  palla 
yo‘llarining  soniga  yarasha  15-20  teshik  bor,  bular  sut  teshiklari  deb  ataladi.  Har  bir  sut  yo‘li  emchak 
uchiga  chiqishdan  oldin  emchak  uchi    tagida  kengayadi  (sut  xaltachasi).  Bezning  qabariq  yuzasidan 
emchak uchi (papilla mammae) bor, u burishgan, pigmentlangan nozik teri bilan qoplangan. Emchak uchi 
stilindir  yoki  qonus  shaklida  bo‘lib,  kattaligi  har  xil.  Emchak  uchi  ba‘zan  yassi  hatto  ichiga  tortilgan 
bo‘ladi, bu esa bolaning emishini qiyinlashtiradi. Emchak uchi atrofidagi teri pigmentlangan (emchak uchi 
atrofidagi doiracha, areola); rudimentar sut bezlari hisoblanadigan Montgomeri bezlari shu erda joylashgan. 
Emchak uchi va  uning atrofidagi to‘garakchada teriga yaqin yotuvchi muskul  tolalari va nerv resteptorlari 
bor.  
Sut  bezi  tegishli  arteriya  (a,  mammaria)  dan  va  qo‘ltiq  arteriyasining  shoxchalaridan  qon  oladi. 
Limfa tomirlari qo‘ltiq limfa tugunlariga boradi. 

---

46 
 
Sut  bezlarining  funkstiyasi  sut  ishlab  chiqarishdan  iborat.  Sut  bezlari  homiladorlik    vaqtida  sut 
chiqara boshlaydi, tug`ruqdan keyin sut bezlarining funkstiyasi kuchayadi. 
Sut  gipofizning  oldingi  bo‘lagidan  ajraladigan  laktogen  gormonining  ta‘sirida  ishlanib  chiqadi, 
gipofizning  faoliyatini  esa    markaziy  nerv  sistemasi  idora  etadi.  Bola  emizilganda  sut  bezining  nerv 
elementlari ta‘sirlanib, markaziy nerv sistemasiga tegishli impulslar boradi. Nerv sistemasida ro‘y beruvchi 
o‘zgarishlar  tufayli  gipofizda  laktogen  gormon  ko‘proq  ishlanib  chiqadi,  bu  garmon  esa  sut  bezlarining 
sekretor funkstiyasini (sut chiqarishini) kuchaytiradi. 
M.M.Mironovning  ma‘lumotlariga  qaraganda,  sut  beziga  boruvchi  nervlar  qirqib  qo‘yilsa,  sut 
kamroq chiqadi va tarkibi ham o‘zgaradi. 
Shartli  reflektor  xarakterdagi    ta‘sirlovchilar  (bolani  ko‘rsatish,  bola  emizish  bilan  bir  vaqtda 
qo‘llanilgan  tovush  ta‘sirlovchilari)  ta‘sirida  sutning  ko‘proq    chiqishini  L.N.  Voskresenskiy    aniqladi. 
Kuchli  ruhiy  hayajonlar  ta‘sirida  sut  chiqmay  qolishi  ham  sut  bezlarining  funkstiyasi  bosh  miya 
po‘stlog`iga bog`liq ekanligidan guvoxlik beradi. 
Sut  bezlaridagi  sekrestiya  prostessi  qisqacha  aytganda  quyidagidan  iborat.  Ishlab  turgan  sut 
bezining epiteliy protoplazmasida yumaloq sut sharchalari hosil bo‘lib keyin alveolalar bo‘shlig`iga o‘tadi. 
Sut bezlari sekretining suyuq qismi qoning suyuq qismidan anchayin sizilib chiqmay, bez epiteliysida  hosil 
bo‘ladi.