Davlatov Akbarali Xaydarali o’g’li

2. Venchur kapitalining kelib chiqish tarixi
Ikkinchi jahon urushidan oldin (1939-1945) venchur kapitali asosan boy shaxslar va oilalarning nazorati ostida bo’lgan. J.P. Morgan, Uollenberglar, Vanderbiltlar, Vitney eylar, Rokfellerlar va Varburglar xususiy kompaniyalarning asosiy investorlari bo'lgan. 1938 -yilda Laurance S. Rokfeller "Eastern Air Lines" va "Duglas Aircraft" ni yaratishni moliyalashtirishga yordam berdi va Rokfellerlar oilasi turli kompaniyalarda ulkan Aksiyalarga ega bo’ldi. Erik M. Warburg 1938 -yilda E.M. Warburg & Co kompaniyasiga asos solgan bo'lib, Wallenberglar oilasi 1916 -yilda Shvetsiyada Investor AB kompaniyasini ochgan va 20-asrning birinchi yarmida ABB, Atlas Copco va Ericsson kabi bir qancha shved kompaniyalarining dastlabki sarmoyadorlari bo'lgan. 1945 -yildan keyingina, 1946 -yilda American Research and Development Corporation (ARDC) va J.H. Whitney & Company kompaniyalariga asos solinishi bilan haqiqiy venchur kapitali investor firmalari paydo bo'la boshladi.
1946 -yilda Ikkinchi Jahon urushidan qaytgan askarlar boshqaradigan korxonalarga xususiy sektor investitsiyalarini jalb qilish uchun ARDC ni tashkil etishdi. ARDC badavlat oilalardan tashqari boshqa manbalardan kapital jalb qilgan birinchi xususiy sarmoyaviy investitsiya firmasi bo'ldi. Ko'pgina zamonaviy venchur kompaniyalaridan farqli o'laroq, ARDC ommaviy savdo qiladigan kompaniya edi. ARDC ning eng muvaffaqiyatli sarmoyasi 1957 -yilda Digital Equipment Corporation (DEC) kompaniyasini moliyalashtigani edi, keyinchalik u 1968 -yilda birinchi ommaviy savdo (IPO)ga qo'-yilganidan so’ng 355 million dollardan oshiqroq qiymatga ega bo'ldi. Bu ARDC ga investitsiya qilingan mablag’dan 1200 baravar ortiq daromad va 101% ga teng bo’lgan yillik daromad stavkasini olib keldi. ARDCning sobiq xodimlari bir nechta taniqli venchur kompaniyalarini tuzishga kirishdilar. Shu jumladan: 1965 -yilda “Greylock Partners” Charli Waite va Bill Elfers tomonidan tashkil etildi; 1982 -yilda Morgan, Holland Ventures, keyinchaliik esa Flagship Ventures Jeyms Morgan tomonidan tashkil etildi; 1969 -yilda Fidelity Ventures, hozirgi Volition Capital Genri Xogland tomonidan tashkil etildi; 1970 -yilda Charlz River Ventures, Richard Burnes tomonidan tashkil etildi. ARDC investitsiyalarni 1971 -yil, Doriot nafaqaga chiqguncha davom ettirdi. 1972 -yilda esa Doriot 150 dan ortiq kompaniyalarga sarmoya kiritgandan so'ng ARDCni Textron bilan birlashtirdi. Jon Xey Vitney (1904–1982) va uning hamkori Benno Shmidt (1913–1999) J.H. Whitney & Company ga 1946 -yilda asos soldi.
Vitney 1930-yildan buyon turli sarmoya kiritib kelayotgan bo’lib, 1933 -yilda Pioneer Pictures kompaniyasiga asos solgan va amakivachchasi Kornelius Vanderbilt Vitneyi bilan birgalikda Technicolor Corporation da 15% ulushga ega bo'lgan. Florida Foods Corporation Vitneyning eng taniqli sarmoyasini hisoblanadi. Kompaniya amerikalik askarlarga ovqatlanishni etkazib berishning innovatsion usulini ishlab chiqdi, keyinchalik u Minute Maid orange juice deb nomlandi va 1960 -yilda Coca-Cola kompaniyasiga sotildi.
Dastlabki Venchur kapitali va Kremniy vodiysining rivojlanishi Professional boshqariladigan venchur kapital sanoatiga qo'-yilgan dastlabki qadamlardan biri 1958 -yilda Kichik biznesga investitsiyalar kiritish to'g'risidagi qonunning qabul qilinishi edi. 1958 -yilgi qonun AQShning kichik biznes ma'muriyatiga (SBA) Qo'shma Shtatlardagi kichik tadbirkorlik subyektlarini moliyalashtirish va boshqarishda yordam berishni yo’lga qo’yish uchun "Kichik biznesga investitsiya kiritish kompaniyalari" (SBIC) ga litsenziya berishga rasmiy ruxsat berdi.
1958 -yildagi Kichik biznesga investitsiya qilish to'g'risidagi qonunga ko’ra soliq imtiyozlari berilib, bu xususiy sarmoyador firmalarning o'sishiga yordam berdi.[ Dilger, Robert J. (April 4, 2019). "SBA Small Business Investment CompanyProgram" (PDF). Congressional Research Service. p. 1. Retrieved July 8, 2019.] 1960 va 1970-yillar davomida venchur kapital firmalari o'z investitsiya faoliyatini birinchi navbatda yangi boshlayotgan va kengayayotgan kompaniyalarga yo'naltirdi. Asosan, ushbu kompaniyalar elektron ma'lumotlarni qayta ishlash yoki tibbiyot texnologiyalaridan foydalanganlar. Natijada, venchur kapitali texnologiyalarni moliyalashtirish bilan deyarli sinonimga aylandi. G'arbiy sohilning dastlabki venchur kapital kompaniyasi Draper and Johnson Investment Company bo'lib, u Uilyam Genri Draper III va Franklin P. Jonson tomonidan 1962 -yilda tashkil etilgan.
Aynan 1960-yillarda, bugungi kunga qadar qo'llanilib kelinayotgan xususiy kapital fondining umumiy shakli vujudga keldi. Xususiy aktsionerlik kompaniyalari investitsiyalarni amalga oshirish uchun cheklangan sherikliklar (limited partnerships)ni tashkil qildilar, bunda investitsiyalar bo'yicha mutaxassislar bosh sherik va passiv investorlar cheklangan sherik deb hisobga olindi. Cheklangan sheriklikning kompensatsiya tizimi hozirgi kunda ham qo'llanilayotgan bo’lib, cheklangan sheriklar bosh sherikka -yillik boshqaruv to'lovi 1,0–2,5% va sheriklik foydasining 20% ​​gacha bo'lgan ulushni to’lab berishlari kerak.
Venchur kapital sanoatining o'sishiga 1972-yilda Sand Hill Roadda Kleiner Perkins va Sequoia Capital mustaqil investitsiya firmalarining paydo bo'lishi turtki berdi. Menlo Park, Kaliforniya shtatida joylashgan Kleiner Perkins, Sequoia va keyinchalik boshqa venchur kompaniyalari, Santa Klara vodiysida joylashgan ko'plab yarimo'tkazgich kompaniyalarga, shuningdek ularning qurilmalari, dasturlash va xizmat ko'rsatish kompaniyalaridan foydalangan holda dastlabki kompyuter firmalariga kirish huquqiga ega bo'lishdi. 70-yillar davomida, venchur kapitali sarmoyalariga yo'naltirilgan xususiy sarmoya firmalari guruhi tashkil etilib, keyinchalik sotib olinadigan va venchur kapitali investitsiya kompaniyalari uchun namuna bo'lib qoldi.
1973 -yilda yangi venchur kapital firmalarining ko'payishi bilan yetakchi venchur kapitalistlar Venture Capital National Association (NVCA) ni tashkil etishdi. NVCA venchur kapital sanoatining savdo guruhi bo'lib xizmat qilishi kerak edi.
1974 -yilda fond bozori quladi va investorlar tabiiy ravishda ushbu yangi turdagi investitsiya fondiga ehityotkorona muonosbat bildirdilar, natijada venchur kapital firmalari vaqtincha pasayishga duch kelishdi. 1978 -yilda venchur kapitali o'zining birinchi yirik mablag'ini, taxminan 750 million dollar yig'ishga muvaffaq bo’ldi. 1974 -yilda "Xodimlarning pensiya daromadlari xavfsizligi to'g'risida" gi qonun (ERISA) qabul qilinishi bilan korporativ pensiya jamg'armalariga ayrim xavfli investitsiyalarga, shu jumladan xususiy kompaniyalarga sarmoyalarni kiritish taqiqlandi. 1978 -yilda AQSh Mehnat vazirligi ERISA-ning ba'zi bir cheklovlarini "Aqlli odam boshqaruvi" ostida yumshatdi, natijada korporativ pensiya jamg'armalariga aktivlar sinfiga sarmoya kiritishga imkon berdi va venchur kapitalistlar uchun kapitalning asosiy manbasini taqdim etdi.
1980-yillar 1970-yillar va 1980-yillarning boshlaridagi venchur kapital sanoatining ommaviy muvaffaqiyati (masalan, Digital Equipment Corporation, Apple Inc., Genentech) venchur kapital investitsiyalari firmalarning ko’payishiga olib keldi. 1980-yillarning oxiriga kelib 650 dan ortiq venchur kapitali investitsiya firmalari mavjud edi, ularning har biri navbatdagi yirik uy sharoitlari(home run) ni qidirmoqda edilar. Firmalar soni ko'payib, ushbu firmalar tomonidan boshqariladigan kapital o'n yil davomida 3 milliard dollardan 31 milliard dollarga o'sdi.
Venchur kapitalining o'sishiga daromadlarning keskin pasayishi to'sqinlik qildi va ba'zi venchur firmalar birinchi marta zarar ko'rishni boshladilar. Firmalar o'rtasida raqobat kuchayganidan tashqari, yana bir qancha omillar daromad pasayishiga ta'sir ko'rsatdi.
O'zgaruvchan sharoitlar tufayli, kompaniya ichidagi innovatsion g’oyalarga homiylik qilgan korporatsiyalar, shu jumladan General Electric va Paine Webber ushbu venchur kapital bo’linmalarini sotdilar yoki yopdilar. Bundan tashqari, Chemical Bank va Continental Illinoys Milliy banki tarkibidagi venchur kapital bo'linmalari o'zlarining e'tiborlarini dastlabki bosqichdagi kompaniyalarni moliyalashtirishdan, rivojlanib bo’lgan kompaniyalarga o’z investitsiyalarini yo'naltira boshladilar.
Venture kapitalining o'sishi va Internet pufagi (Internet Bubble) 1980-yillarning oxiriga kelib, venchur kapitalining rentabelligi nisbatan past edi, bu qisman innovatsion startaplar uchun raqobat, IPOlarning haddan tashqari ko’pligi va ko'plab venchur kapital fondi menejerlarining tajribasizligi bilan bog'liq edi. Venchur kapitalidagi o'sish 1980-yillarda va 1990-yillarning birinchi yarmida cheklangan bo'lib qoldi, 1983 -yilda 3 milliard dollardan 1994 -yilga kelib 4 milliard dollarga ko’tarildi.
1990-yillarning boshlarida Internet tarmog'ining paydo bo'lishi venchur kapitali rivojlanishini kuchaytirdi, chunki investorlar ulkan salohiyatga ega kompaniyalar shakllanayotganini ko'rish imkoniyatiga ega bo’ldilar. Venchur kapitali tomonidan moliyalashtirilish orqali Netscape va Amazon 1994 -yilda, Yahoo! esa 1995 -yilda tashkil etildi. Internet IPOlari - AOL 1992 -yilda; Netcom 1994 -yilda; UUNet, Spyglass va Netscape 1995 -yilda; Lycos, Excite, Yahoo !, CompuServe, Infoseek, C / NET va E * Trade 1996 -yilda; Amazon, ONSALE, Go2Net, N2K, NextLink va Sports Line 1997 -yilda o'zlarining kapital investorlari uchun ulkan daromad keltirdilar. Ushbu daromadlar va kompaniyalarning IPO-dan keyingi faoliyat ko’rsatgichlari, venchur kapitalga pullarning keskin sarmoya qilinishiga sabab bo'ldi, natijada venchur kapitali fondlarining soni 1991- -yilda 40 tadan 2000-yilda va 2000-yilga kelib 400 dan oshdi va venchur kapitali sohasiga yo’naltirilgan mablag’lar miqdori 1991-yildagi 1,5 milliard dollardan 2000-yilda 90 milliard AQSh dollariga yetdi.
2000 -yilda Dot-com pufagining yorilishi ko'plab venchur kompaniyalarning ishdan chiqishiga va bu sohadagi moliyaviy natijalarning pasayishiga olib keldi. Xususiy kapitalning qulashi Nasdaq ning qulashi va 2000-yil mart oyida boshlangan texnologiyaning pasayishi butun venchur kapitali sohasini havotirga qo’ydi, chunki texnologiya startap kompaniyalarining bahosi keskin pasayib ketdi. Keyingi ikki yil davomida ko'plab venchur firmalar investitsiyalarning katta qismini hisobdan chiqarishga majbur bo'lishdi va ko'plab fondlar sezilarli darajada "suv ostida" qolishdi (fond investitsiyalari qiymati investitsiya qilingan kapital miqdoridan past edi). 2003-yil o'rtalariga kelib, venchur kapitali hajmi 2001-yilgi hajmining yarmiga teng bo’ldi. Bunga qaramay, PricewaterhouseCoopers'ning Money Tree So'rovnomasi shuni ko'rsatadiki, umumiy venchur kapitali sarmoyalari 2003-yil darajasida 2005-yil ikkinchi choragiga qadar barqaror saqlanib qoldi. Rivojlanishdan keyingi yillar 2000-yilda erishilgan venchur investitsiyalarning eng yuqori darajasining oz qismini tashkil etgan bo'lsa-da, ular 1980-yildan 1995-yilgacha bo’lgan investitsiyalar darajasiga nisbatan o'sishni ko’rsatdi.
AQSh Yalpi ichki mahsulotga nisbatan, venchur investitsiyalar 1994 -yilda 0,058% ni tashkil etdi. , 2000 -yilda 1,087% (1994 -yildagi darajadan 19 baravar ko'p) darajaga ko'tarildi va 2003 va 2004 -yillarda 0,164% dan 0,182% gacha o'zgardi. Internet orqali boshqariladigan muhitni qayta tiklash 2004-yildan 2007-yilgacha venchur kapitali muhitini tiklashga yordam berdi. Biroq, umumiy xususiy kapital bozorining nisbiy foizi sifatida, venchur kapital hali ham 1990-yil o'rtalarigadagi eng yuqori ko’rsatkichiga yetib bormagan edi. 2000-yilda mablag' yig'ish hajmining katta qismi uchun javobgar bo'lgan venchur kapital fondlari mablag'lari 2006-yilda atigi 25,1 milliard dollarni tashkil etdi, bu 2005-yilga nisbatan 2 foizga pasayish va eng yuqori darajadan keskin pasayish edi.