Davlatning iqtisodiy roli

talab  va  taklifini  o‘zgartirish  borasidagi  siyosati  monetar  siyosat  deb 

yuritiladi.  

Davlat  byudjet  siyosati  uning  daromadlar  va  xarajatlar  qismini 

o‘zgartirishga  qaratiladi.  Davlat  xarajatlarini  qoplash  uchun  moliyaviy 

mablag‘larni  jalb  qilishning  eng  asosiy  dastagi  soliqlar  hisoblanadi.  Ulardan 

xo‘jalik  sub'eklari  faoliyatiga  va  ijtimoiy  barqarorlikka  ta'sir  ko‘rsatishda  ham 

keng foydalaniladi.  

Soliqlar  yordamida davlat tomonidan tartibga solish tanlangan soliq tizimiga, 

soliq  stavkasi  darajasiga  hamda  soliq  turlari  va  soliq  to‘lashda  berilgan 

imtiyozlarga bog‘liq bo‘ladi.       

Davlat  iqtisodiyotni  tartibga  solish  vositasi  sifatida  byudjet  xarajatlaridan 

ham foydalanadi.  

Bunga birinchi navbatda, davlat kreditlari, subsidiyalari va kafolatlari, hamda 

xususiy sektordan tovarlarni sotib olishga qilinadigan sarflar misol bo‘ladi.  

Iqtisodiyotni 

davlat 

tomonidan 

tartibga 

solishda 

asosiy 

kapitalga 

hisoblanadigan  jadallashgan  amortizatsiya  ajratmalari  alohida  rol  o‘ynaydi.  U 

hozirgi 

sharoitda 

jamg‘arish  va  iqtisodiyotdagi  tarkibiy  o‘zgarishlarni 

rag‘batlantirishning  asosiy  vositasi  hamda  iqtisodiy  sikl  va  bandlikka  ta'sir 

ko‘rsatuvchi muhim dastak hisoblanadi.  

Iqtisodiyotni tartibga solishda davlat kapital qo‘yilmalari muhim rol o‘ynaydi. 

Jumladan,  bozor  kon'yunkturasi  yomonlashgan,  turg‘unlik  yoki  inqiroz  sharoitida 

xususiy kapital qo‘yilmalar qisqaradi, davlat investitsiyalari esa odatda o‘sadi. SHu 

orqali  davlat  ishlab  chiqarishda  tanazzul  va  ishsizlikning  o‘sishiga  qarshi  turishga 

harakat qiladi.  

Davlat kapital qiymatlari iqtisodiyot tarkibiy  tuzilishidagi  o‘zgarishlarda ham 

sezilarli o‘ringa ega bo‘ladi, masalan, davlat xususiy kapitalining oqib kelishi etarli 

bo‘lmagan mintaqalar, tarmoqlar yoki faoliyat sohalarida yangi ob'ektlar qurish va 

eskilarini qayta qurollantirish orqali iqtisodiyot tarkibiy tuzilishiga ta'sir ko‘rsatadi. 

---

 

495 

Bulardan  tashqari  davlat  kapital  qo‘yilmalari  ilmiy-tadqiqot  ishlarida,  kadrlar 

tayyorlashda, tashqi savdo va chetga kapital chiqarishda ham katta rol o‘ynaydi.  

SHuningdek,  iqtisodiyotni  davlat  tomonidan  tartibga  solishning  bir  qator 

shakllarini ham ajratib ko‘rsatish mumkin: 

- davlat iqtisodiy dasturlarining ishlab chiqilishi; 

- ilmiy  tadqiqot  va  tajriba-konstruktorlik  ishlanmalari,  ixtirolarni  davlat 

tomonidan  rag‘batlantirish  hamda  iqtisodiyotdagi  ijobiy  tarkibiy  siljishlarni 

ta'minlash; 

- investitsiya jarayoni va iqtisodiy o‘sishni davlat tomonidan tartibga solish; 

- ishchi kuchi bozoriga davlat tomonidan ta'sir ko‘rsatish; 

- qishloq xo‘jaligini davlat tomonidan tartibga solish va boshqalar.  

Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning oliy shakli davlat iqtisodiy