Davlat xaridi

4-topshiriq.
Esse. O‘zbekistonda davlat xaridlarini tashkil etishni me’yoriy-huquqiy asoslari. (internetdan foydalanish mumkin, 7-10 gabdan iborat kichik insho yozing)
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
4-MAVZU: DAVLAT XARIDLARINI TASHKIL ETISH MODELLARI VA SHAKLLARI

1. Markazlashgan model,

2.markazlashmagan (taqsimlangan) model,
3.qisman markazlashgan model,
4.davlat xaridining tashkiliy elementlari,
5.davlat xaridining tashkiliy shakllari,

2. Тushirib qolingan so`zlarni qo`ying.

1.Markazlashtirilgan model xaridlar deganda, bir yoki bir nechta xarid tashkilotlari nomidan sotib olish shartnomalarni tuzish tushuniladi. Ushbu usul talabni birlashtirish natijasida yuzaga keladigan turli xil foyda olish uchun ishlatilgan. Markazlashtirilgan xaridlarni oddiy pudrat tashkilotlari yoki tashkil etilgan sotib olish bo`yicha markaziy tashkilot amalga oshirishi mumkin. Markazlashtirilgan xaridlarni mahalliy qonunchilik bilan tartibga solinadi.

2.Markazlashmagan (taqsimlangan) model - bunda davlatning buryutmachisi o’z ixtisosligi buyicha xaridga buyurtmani alohida amalga oshiradi. Taqsimlangan modelda kompaniyaning har bir bo’limi (vazirlik, departament va h.k.) o’z ehtiyojlari uchun xaridni mustaqil tarzda amalga oshiradi. Shu maqsadda, uning tarkibida xaridni amalga oshiruvchi maxsus tuzilma, bo’lim tashkil etilgan..
3.Qisman markazlashgan modelda esa, xaridga buyurtmani joylashtirish vakolati davlat buyurtmachisi va ixtisoslashgan tashkilot bilan hamkorlikda amalga oshiradi.
3. Savollarga javob bering:

1. Davlat xaridini tashkil etishning qanday modellari mavjud va uning ularning o'ziga xos xusisiyatlari nimalardan iborat ?

JAVOB: Xar qanday mamlakatda xam, davlat xaridini tashkil etishning xuquqiy asoslarini shakllantirish va uni doimiy tarzda takomillashtirib borish, davlat moliya tizimining muxim strategik vazifalaridan xisoblanadi.
Davlat xaridini tashkil etish jarayoni, uning tashkiliy shakllarini aniqlab olishdan boshlanadi.Xalqaro va milliy qonunchilikda o'rnatilgan me'yorlar asosida xaridning qaysi shakli qo'llanilishi aniqlanadi va zaruriy-me'yoriy jarayonlar buyurtmachi tomonidan boshqarilib boriladi.
Barcha davlatlarda 3 xil model mavjud :
1.Markazlashtirilgan model xaridlar deganda, bir yoki bir nechta xarid tashkilotlari nomidan sotib olish shartnomalarni tuzish tushuniladi. Ushbu usul talabni birlashtirish natijasida yuzaga keladigan turli xil foyda olish uchun ishlatilgan. Markazlashtirilgan xaridlarni oddiy pudrat tashkilotlari yoki tashkil etilgan sotib olish bo`yicha markaziy tashkilot amalga oshirishi mumkin. Markazlashtirilgan xaridlarni mahalliy qonunchilik bilan tartibga solinadi.
2.Markazlashmagan (taqsimlangan) model - bunda davlatning buryutmachisi o’z ixtisosligi buyicha xaridga buyurtmani alohida amalga oshiradi. Taqsimlangan modelda kompaniyaning har bir bo’limi (vazirlik, departament va h.k.) o’z ehtiyojlari uchun xaridni mustaqil tarzda amalga oshiradi. Shu maqsadda, uning tarkibida xaridni amalga oshiruvchi maxsus tuzilma, bo’lim tashkil etilgan..
3.Qisman markazlashgan modelda esa, xaridga buyurtmani joylashtirish vakolati davlat buyurtmachisi va ixtisoslashgan tashkilot bilan hamkorlikda amalga oshiradi.
2. Davlat xaridini tashkiliy elementlariga nimalar kiradi ?
JAVOB: Davlat xaridi tizimini boshqarish bir-biri bilan uzviy boglangan Typtra elementni uz ichiga oladi .Bu elementlar kompleks tusga ega bulib, xar bir elementni muvaffaqiyatli amalga oshirish, davlat xaridini samarali bulishini ta'minlovchi omil xisoblanadi.
-davlat xaridini tashkil etish elementlari
-davlat xaridini rejalashtirish
-xaridni tashkiliy shakllari
-shartnomalarni tuzish va ijro etish
-davlat xaridini nazorat tizimi
3.Davlat xaridining qanday tashkiliy shakllarda amalga oshiriladi?
JAVOB: Xalqaro amaliyotda davlat xaridi quyidagi tashkiliy shakllarda amalga oshiriladi: Ochiq tanlov. Ochiq tanlov deganda shunday tanlov turi tushuniladiki, bunda buyurtmachi tomonidan xarid to’g’risidagi ma’lumot va kerakli tanlov hujjatlari yagona informatsion tizimda chegaralanmagan miqdordagi shaxslar uchun joylashtiriladi va xarid ishtirokchilariga yagona talablar qo’yiladi. Raqobatbardosh xaridlarning asosiy usuli ochiq tanlov bo’lib, bunda tanlov
o’tkazilishi to’g’risidagi xabarnomani olgan har qanday mol yetkazib beruvchi tanlovda ishtirok etishi mumkin.
Tanlov g’olibi bo’lib, shartnomani bajarish uchun eng yaxshi shartlarni taklif qilgan shaxs hisoblanadi. Odatda, bu tanlovda juda katta hajmdagi hujjatlar talab etiladi.
1. Ishtiroki chegaralanga tanlov. Ishtiroki chegaralangan tanlovda buyurtmachi tomonidan xarid o’tkazilishi va tanlov hujjatlari to’g’risidagi ma’lumot yagona informatsion tizim orqali chegaralanmagan miqdordagi shaxslar uchun joylashtirilib, tanlov ishtirokchilariga yagona va qo’shimcha talablar qo’yiladi hamda bu tanlov g’olibi kvalifikatsionoldi tanlovdan o’tgan xarid ishtirokchilari orasidan aniqlanadi.
Ishtiroki chegaralangan tanlov quyidagi hollarda qo’llaniladi:
- agar tovar yetkazib berish, ishlar bajarish va xizmatlar ko’rsatish uchun ularning innovatsion, yuqori texnologik yoki maxsus xarakterdagi murakkablik darajada bo’lsa va ularni faqatgina yuqori malakali mol yetkazib beruvchilar (pudratchilar, ish bajaruvchilar) amalga oshira olsa;
- xalqlarningtarixiyobidalarikabimadaniyobyektlarnisaqlashbo’yicha ishlar bajarish;
- Muzey Fondi tarkibiga kiritilgan muzeylar kolleksiyalari va muzey predmetlarini restavratsiya qilish;
- Arxivfondininghujjatlarinirestavratsiyaqilish;
-Kutubxonafondigakirgaqimmatlivanoyobhujjatlarnirestavratsiyaqilish; - Mazkurmuzey,arxiv,kutubxonalardaishlarbajarishuchunularninghisob bazasi hamda muzey kolleksiyalari va predmetlari, arxivdagi hujjatlarning xavfsizligini ta’minlash tizimiga kirish ruxsati bo’lishi lozim bo’lgan holatlar kiradi. Ishlarning texnik yoki texnologik darajasining murakkabligi sababli hamda ularning innovatsion, yuqori texnologiyali va maxsuslashtirilgan xarakterda bo’lganligi sababli bu ishlarni faqatgina maxsus va yuqori malakaga ega bo’lgan mutaxassislar bajarishi lozim bo’lgan holatlar ro’yxati hukumat tomonidan belgilab beriladi.
2. Ikki bosqichli tanlov. Ikki bosqichli tanlov deganda, buyurtmachi xarid o’tkazilishi va tanlov hujjatlari to’g’risidagi ma’lumot yagona informatsion tizim orqali chegaralanmagan miqdordagi shaxslar uchun joylashtirilib, tanlov ishtirokchilariga yagona va qo’shimcha talablar qo’yiladi va bu tanlov g’olibi bo’lib, tanlovning ikkala bosqichidan (shu jumladan, qo’shimcha talablar qo’yilganda, birinchi bosqichdagi kvalifikatsiya oldi tanlovdan ham) o’tgan va ikkinchi bosqichda shartnomani bajarish uchun eng yaxshi shartlarni taklif qilgan shaxs g’olib hisoblanadigan tanlov tushuniladi.
4.Qanday hollarda to‘g‘ridan to‘g‘ri shartnomalar tuzish orqali xaridlar amalga oshiriladi?
JAVOB: To’g’ridan-to’g’ri shartnomalarni tuzish holatlari Vazirlar Mahkamasining 456-sonli “Tender savdolarini tashkil etishni takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi Qarorida keltirilgan.Shartnomani ijrosining sifati va muddatlarini baholash sotib oluvchi tomonidan mustaqil amalga oshiriladi. Shartnomalar bo‘yicha to‘lovlar g’aznachilik organlarida ro‘yxatdan o‘tgandan so‘ng amalga oshiriladi.Yagona etkazib beruvchiga buyurtmani joylashtirish to’g’risidagi qarorning kelishish muddati, tegishli moliya organiga kelishish to’g’risida murojaat kelib tushgan kundan boshlab, o’n ish kunidan oshmasligi kerak.Buyurtmachi tomonidan tender bo’lib o’tmagan deb hisoblash natijasida yagona etkazib beruvchiga buyurtmani joylashtirish to’g’risidagi qaror qabul qilingan taqdirda uni kelishish uchun tegishli moliya organiga murojaatdan tashqari, tender bo’lib o’tmagan deb hisoblash to’g’risidagi hujjatlarning nusxalari ham taqdim qilinadi. Bunda shartnoma yagona etkazib beruvchi bilan faqat tender hujjatlarida nazarda tutilgan shartlarda tuzilishi mumkin, tuzilgan shartnoma bahosi tender o’tkazish to’g’risidagi xabarnomada ko’rsatilgan shartnomaning dastlabki bahosidan oshmasligi kerak.

5.Qanday hollarda elektron auksion savdolari orqali davlat xaridlari amalga oshiriladi?

JAVOB: Elektron shakldagi auksion(elektron auksion).Elektron shakldagi auksionda , buyurtmachi tomonidan xarid o’tkazilishi va tanlov hujjatlari to’g’risidagi ma’lumot yagona informatsion tizim orqali chegaralanmagan miqdordagi shaxslar uchun joylashtirilib, tanlov ishtirokchilariga yagona va qo’shimcha talablar qo’yiladi va bunday auksion elektron maydonda uning operatori tomonidan olib boriladi.
Auksion g’olibi bo’lib, eng past shartnoma narxini taklif qilgan shaxs hisoblanadi.
Buyurtmachi xarid qilayotgan tovar, ish, xizmatlar Hukumat tomonidan belgilangan tovar, ish, xizmatlar ro’yxati tarkibida yoki davlat hokimiyatining ijroiya organi tomonidan belgilangan qo’shimcha ro’yxat tarkibida bo’lsagina elektron auksionni o’tkazishi mumkin. Bunda ma’lum kotirovkalarga so’rov, ma’lum takliflarga so’rov yoki aynan bir mol yetkazib beruvchi bilan xaridni buyurtma qilish kabi holatlar bundan mustasnodir.
Tovar, ish, xizmlatlar yuqorida aytib o’tilgan, davlat tomonidan belgilab qo’yilgan tovar, ish, xizmlatlar ro’yxatiga quyidagi holatlarda kiritilishi mumkin:
1) xarid obyektining ta’rifini aniq va to’liq shakllantirish imkoniyati bo’lganda;
2) bunday auksion g’olibini aniqlash talablarining miqdoriy va pul ko’rinishidagi bahoga ega bo’lishi.
Buyurtmachi mazkur maqoladagi ro’yxatda keltirilmagan tovar, ish, xizmatlarni ham elektron auksion orqali xaridini amalga oshirishi mumkin.
6.Tenderlar orqali davlat xarini amalga oshirish qaysi hollarda amalga oshiriladi?
JAVOB: Tender bo’yicha xaridlarda qatnashuvchi mamlakatimiz tovar ishlab chiqaruvchilari (etkazib beruvchilari) bilan hisob-kitoblar so’mlarda amalga O’zR Vazirlar Mahkamasining 2000 yil 21 noyabrdagi 456-sonli Qarori bilan tasdiqlangan “Xom ashyo, materiallar, butlovchi qismlar va jihozlarni sotib olish yuzasidan tender savdolarini o’tkazish to’g’risidagi Nizom”.
oshiriladi. Qarorlarni oshkora va xolisona qabul qilish, mamlakatimiz tovar ishlab chiqaruvchilari (etkazib beruvchilari) uchun ustuvorlikni saqlagan holda tender qatnashchilari uchun teng raqobat sharoitlari yaratish tenderlar o’tkazishni tashkil etishning asosiy tamoyillari hisoblanadi.Shartnomani ijrosining sifati va muddatlarini baholash sotib oluvchi tomonidan mustaqil amalga oshiriladi. Shartnomalar bo’yicha to’lovlar g’aznachilik organlarida ro’yxatdan o’tgandan so’ng amalga oshiriladi.