Давлат ва ҳуқуқ назарияси юридик фанлар тизимида умумий фундаментал ва ритологик фан сифатида майдонга чиқади

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

19 

5-mavzu. 

Davlatning shakllari. 

 

Mashg’ulot maqsadi: 

Davlatning  shakllari  tushunchasi  va  uning  tarkibiy  qismlari,  davlat 

boshqaruv  shakllari:  Respublika  va  monarxiya,  davlatning  tuzilish  shakllari; 

Unitar, federativ va konfederativ, siyosiy rejim tushunchasi va turlari. 

Mavzuning qisqacha mazmuni: 

Davlat  shakli  deganda,  davlatni  boshqaruvi  va  tuzilishi  usulini 

belgilaydigan  tashqi  xususiyatlari  tushuniladi.  Davlat  shakli  quyidagi  uch 

elementni o’zida ifodalaydi: 

- 

Davlat boshqaruvi shakli 

- 

Davlat tuzilish shakli 

- 

Siyosiy rejim. 

Boshqaruv  shakli  oliy  davlat  hokimiyati,  uning  idoralari,  aholi  bilan 

o’zaro munosabati, aholining ushbu idoralarning shakllantirishga ishtirok etish 

darajasi tushuniladi. 

Boshqaruv shakli monarxiya va respublikaga bo’linadi. 

―Monarxiya‖ so’zi yunoncha yakka hokimlik ma’nosini bildiradi. 

Monarxiyaning asosiy belgilari: 

1. 

Monarx  davlatni  shaxsiylashtiradi,  tashqi  va  ichki  siyosatda  davlat 

boshligí sifatida maydonga chiqadi. 

2. 

Monarx davlatni yakka o’zi boshqaradi. 

3. 

Monarx hokimiyati muqaddas deb e’lon qilinadi. 

4. 

Monarx o’z faoliyatida rasman mustaqildir. 

5. 

Hokimiyatni  o’rnatish,  qabul  qilish  (legitimlashtirish)  ning  alohida 

tartibi mavjud. 

6. 

Muddatsiz, umrbod boshqaruv. 

7. 

Monarx o’z boshqaruvining natijasi uchun yuridik jihatdan javobgar 

emas. 

Monarxiya mutloq va cheklangan (yoki parlamentar) shakllarda bo’ladi. 

Davlat  hokimiyatini  boshqa  bironta  idora  bilan  cheklanmagan  monarx 

(qirol,  podshoh,  imperator)  amalga  oshirsa,  bunday  monarxiya  mutlaq 

monarxiya deyiladi. 

Agar  monarxning  hokimyati  konstitutsiya  asosida  amal  qiladigan  biron 

bir  vakolatli  idora  bilan  cheklangan  bo’lsa,  bunday  monarxiya  cheklangan, 

konstitutsiyaviy, parlament shaklidagi monarxiya bo’ladi. 

―Resbuplika‖ so’zi yunonchada ―umumiy ish‖ ma’nosini bildiradi. Jamoa 

ishi xalq ishi.  

---

 

20 

Respublikaning asosiy belgilari.  

-Hokimiyat oily organlarning saylab qo’yilishi, 

- 

Hokimyat vakolatlarining taqsimlanishi,  

- 

Qonunlarning  bajarilishini  nazorat  qiluvchi  organ  –  sudlarning 

mavjudligi. 

- 

Fuqarolarning  davlat  ishlarini  boshqarishda  bevosita  va  bilvosita 

ishtirok etishi. 

Prezidentlik  respublikasida  davlatni  xalq  saylaydigan  va  juda  keng  

vakolatlarga ega bo’lgan Prezident boshqaradi. 

Parlamentar  respublikada  davlat  boshlig’i  saylanuvchi  mansabdor  shaxs 

bo’lib, nisbatan torroq vakolatlarga ega. Unda prezidentni parlament saylaydi. 

U rasman davlat boshlig’i hisoblanib, asosan vakillik funksiyalarini bajaradi. 

Respublika  shaklidagi  boshqaruvning  yana  bir  ko’rinishi  aralash 

boshqaruv.  Bunday  boshqaruvda  prezidentlik  va  parlamentar  respublikalar 

elementlari  aralashib  ketgan  bo’ladi.  Masalan,  Fransiyada  prezidentni  xalq 

saylaydi  u  juda  katta  vakolatlarga  ega  bo’ladi,  ammo  hukumatni 

boshqarmaydi. 

Davlat  tuzilishi  shakli  uning  ma’muriy  hududiy  tashkil  etilishidir. 

Tuzilishi bo’yicha uch turga bo’linadi. 

- 

Unitar 

- 

Federativ 

- 

Konfederativ 

Unitar davlat – bu oddiy, yaxlit davlat bunday davlatda bitta parlament, 

bitta hukumat, bitta prezident bo’ladi.