Davlat tilida ish yuritish

Mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar: 
 
1.
 
Xodimlarning faoliyatiga doir hujjatlar haqida ma’lumot bering. 
2.
 
Shaxsiy hujjatlar turlarini sanang. 
3.
 
Shaxsiy hujjatlarning tarkibiy qismi bilasizmi? 
4.
 
Shaxsiy ma’lumotlaringiz asosida  so‘rovnoma to‘ldiring.    
 
 
26- MAVZU: SHAXSIY HUJJAT MATNLARINING LEKSIK-USLUBIY 
XUSUSIYATLARI  
REJA: 
1.
 
Shaxsiy xarakterga ega hujjatlarni tuzish. 
2.
 
Shaxsiy hujjatlarning leksikasi. 
3.
 
Shaxsiy hujjatlarning uslubiy qurilishi. 
4.
 
Shaxsiy hujjatlarning o‘zaro farqlari.    
 
Tayanch  so‘z  va  iboralar: 
til  xususiyati,  shaxsiy  hujjat  leksikasi,  faol 
birliklar, sodda gaplar, to‘liqsiz gaplar, tinish belgilari, adabiy til normasi, so‘roq 
olmoshi. 
 
Shaxsiy  hujjatlar  to‘plami(yig’ma  jild)  xodim  haqida  batafsil  ma’lumot 
beruvchi o‘ndan ortiq rasmiy hujjatlardan iborat bo‘lishini avvalgi mavzumizdan 
bilamiz.  Bunday  katta  hajm  va  xilma-xillikdagi  hujjatlarni  tayyorlash  ish 
yurituvchi  hamda  xodimdan  kattagina  mehnatni  talab  qiladi.  Xodim  avvalo, 
davlat  tilida  ish  yuritish  qoidalarini,  hujjatlarni  tashkillash  tartibini  va  ish 
yurituvchining  taqdim  etgan  tavsiyasini  yaxshi  anglab  olishi  kerak.  Chunki, 
shaxsiy xarakterga ega bo‘lgan hujjatlarni tuzishning o‘ziga xos leksik, sintaktik, 
yuridik  talablari  bor.  Bu  talablar  shaxsiy  hujjat  matnlarining  leksik-uslubiy 
xususiyatlari deb nomlanadi. 
Shaxsiy  hujjatlarning  leksikasini  asosan  o‘zbek  adabiy  tiliga  kiruvchi  va 
rasmiy-uslubsagi  betaraf  so‘zlar  tashkil  etadi.  Mazkur  so‘zlar  shaxs  oti  yoki  u 
bilan  munosatga  kuruvchi  fe’l  so‘z  turkumidagi  so‘zlardir.  Masalan  “
Aliyev 
Alisher  Botirovich  Fargona  shahri  Ma’rifat  ko‘chasida  yashaydi
”  gapidagi 
“
Aliyev
”,“
Alisher
”,  “
Botirovich”,
  “
Fargona
”,  “
shahar
”,  “
Ma’rifat
”,  “
ko‘cha
” 
so‘zlari  ot  so‘z  turkumiga  mansub  bo‘lib  ular  o‘zaro  –i  va  –si  egalik 

---

 
97 
qo‘shimchalari  orqali  bir  semantik  strukturaga  birikkan.  To‘g’ri  bu  yerda  kesim 
vazifasida kelayotgan “
yashaydi
” fe’li ham muhim uslubiy vazifani bajarmoqda.  
Deyarli  ko‘pchilik  shaxsiy  hujjatlarda,  jumladan,  so‘rovnoma,  tavsifnoma, 
tarjimai  hol,  guvohnoma    kabilarda  matn  savol-javob  uslubi(Masalan, 
familiyangiz—Boboev,  Ismingiz—Ali,  Otangizning  ismi  –  Valiyevich,  tug’ilgan 
yilingiz—1964, 
ma’lumotingiz—oily, 
mutaxasisligingiz—injener-texnik
 
va 
hakazo)da  bo‘lib,  gaplar  sodda  garlar(
Kichik  hisobchi  vazifasiga  qabul  qilindi,
 
Jarrohlik bo‘lim boshlig’I 
), to‘liqsiz gap(
1964 yilda tug’ilgan, mehnat faoliyatini 
2001  yildan  boshlagan),
  so‘roq  gap,(
Qanday  xorijiy  tillarni  bilasiz?Qanday 
davlar  mukofotlaringiz  bor? 
)  so‘roq  mazmundagi  so`z  birikmalari  (
Qachon 
tug’ilgansiz?
, 
familiyangiz  o‘zgarganmi?,  sudlanganmisiz? 
)  kabilardan  keng 
foydalaniladi.  
Bundan  tashqari  shaxsiy  hujjatlarda  sifat  va  fe’l  so‘z  turkumiga  kiruvchi 
so‘zlar  ham  ko‘p  ishlatiladi.  Masalan  tavsifiy  matnlarda    xodimning  muhim 
belgilari, fazilatlari, aniq ma’lumotlarini sifatlovchi ifodalar orqali izhor qilinadi.  
Tavsiflanayotganda  xodim  to‘g’risida  xolis  fikr-mulohazalar  bildirilishi 
ham  o‘ta  muhimdir.  Bunday  matnlar  tilida  xarakter-xususiyatni  ifodalovchi 
leksik-grammatik  vositalar,  shaxs  harakat-holatining  belgilarini  bildiruvchi 
ravishlardan o‘rinli foydalanish talab qilinadi. Jumladan, “… 
U – yaxshi sportchi. 
Milliy kurash bo‘yicha xalqaro musobaqalar sovrindori.  
U muntazam ravishda o‘z ustida ishlaydi. Talabchan, mehnatsevar, a’lochi, 
kamtarin, to‘g’ri so‘z, do‘stlariga nisbatan mehribon, axloqan pok kishi.”  
Shaxsiy  hujjatlarda  qo‘llanadigan  fe’llar  deyarli  bir  shaxsga  tegishli 
bo‘ladi.  Shuning  uchun  aksariyat  hollarda  so‘zlar  aloqa-munosabatiga  ko‘ra  III 
shaxs  birlikda,  majhullik  nisbatida  yoki  I  shaxs,  birlikda  beriladi.  Masalan, 
…ni 
tamomlagan,  …da  yashaydi,  …  bo‘lib  ishlaydi;  …tug`ilganman,…bilan 
mukofotlanganman, …ishlaganman, …ga qabul qilindim 
kabi
. 
 
Shaxsiy  hujjatlarning  deyarli  barchasi  asosan  xodimning  shaxsiy 
ma’lumotlari bilan boshlanadi. Masalan: familiyasi, ismi, otasining ismi, tu`gilgan 
yili, millati, ma’lumoti, mutaxassisligi, yashash joyi, oilaviy holati, partiyaviyligi, 
sudlangan  yoki  sudlanmaganligi  haqidagi  savollik  mavjud  bo‘ladi.  Lekin, 
hujjatning turiga qarab keyingi sahifalarda asosiy masala  yoritiladi.  
Bundan tashqari bunday hujjatlarda nuqta, vergul, ikki nuqta, qo‘sh tirnoq, 
qavs, tire kabi tinish belgilaridan unumli foydalaniladi.