Davlat tilida ish yuritish

 
eng muhim omili esa tildir. Til vositasidagina  so‘zlashuv  jarayoni
 
davom  etadi. 
Bu  jarayonning  natijasi  tildan  qanday
 
foydalanishga  bog’liq.  Ulug’  mutafakkir 
Alislier Navoiy: 
“Og’ziga kelganni demak nodonning ishi, 
Oldiga kelganni yemak hayvoming ishi”, 
degan  ekan.  Asrlar
 
osha  sinalgan  bu  fikr  so‘zlashuvchilar  uchun  o‘ta 
muhimdlr.  So‘zIashuv  chog’ida  yetti  o‘lchab  bir  kesmoq,  ya
’
ni  har  bir  so‘zni  

---

 
21 
o‘ylab keyin gapirmoq kerak. 
So‘zlashuv odobi haqida gap ketganda, bir-biriga bog’liq bo‘lgan quyidagi 
jihatlarga  e’tibor  berish  kerak.  Bular–so‘z  me’yori,  tinglash  odobi, 
suhbatdoshlar  shaxsi.  So‘z  me’yoriga  e
’
tibor  berilmasa,  suhbatdoshini 
zeriktiradi,  hafsalasini  pir  qiladi.  Ko‘p  gap  qadrsiz  bo‘lib,  so‘zlovchining  ham 
qadrini ketkazadi.
 
Oz  va  mazmunli  so‘zlash,  ayni  chog’da  so‘zlarni  buzmasdan 
tiniq  talaffuz  qilish  lozlm,  o‘quvchilar  orasida  ham,  kattalar  orasida  ham  turli 
millat  so‘zlarini  aralashtlrib  gapiradigan,  o‘zbekcha  so‘zlarni  tartibsiz 
ishlatadiganlar  uchrab  turadi.  O‘zbekistonimiz  mustaqillikni  qo‘lga  kiritdi. 
o‘zbek  tiliga  davlat
 
tili  maqomi  berildi.  Endi  tilimizga  dog’  tushirishga, 
so‘zlarni  buzib  talaffuz  qilishlarga  chek  qo‘yiladigan  davr  keldi.  O‘zbekiston 
xalq  shoiri  Erkin  Vohidov  «Nutq  haqida»  she’rida  O‘tkir  nomli  o‘quvchining 
nutqi haqida quyidagilarni yozadi: 
Har so‘zida “bu”, “anu”, 
“Haligi”, “so‘ng”, “anaqa”. 
“Bu-bu” deydi, nima bu? 
 “Anaqasi” qanaqa? 
Gohi qovushmay so‘zi 
Gapidan to‘xtab qolsa, 
Yaxshi bilsa ham o‘zi 
Zo‘rg’agina “3” olsa, 
O‘zingiz o‘ylab ko‘ring 
Nima bu, qanaqasi 
Qachon qolar O‘tkirning 
“Nima”, bu “anaqasi”. 
O‘tkirga  o‘xshagan  o‘quvchilar  so‘zlashuv  odobiga  rioya  etishi,  davlat 
ahamiyatiga ega bo‘lgan tilimizni sevmog’i va hurmat qilmog’i lozim. 
Nutq  odobiga  amal  qilish  maqbul  xislatdir.  Hamisha  chiroyli,  ochiq  va 
mazmundor  so‘zlashga  intilish  lozim.  Bu  haqda  bobokalonlarimiz  quyidagicha 
nasihat qilishadi: 
 So‘z—mo‘jiza, uni to‘g’ri yozish, to‘g’ri talaffuz qilish va undan yaxshilik 
uchun foydalanish dono kishining ishi.
(
Abu Rayhon Beruniy
.) 
Shunday  bo‘ladiki,  ularni  faqat  so‘z  bilan  davolamoq  zarur.
  (
Abu  Ali  Ibn 
Sino.) 
So‘
ngni tiyib yur, boshing yormasin. 
Tilingni tiyib tur, tishing sinmasin
. (Yusuf Xos Hojib.) 
Ortiq so‘zdan aslo bo‘larmi foyda, 
Ziyondan bo‘lak yo`q, so‘z ortiq joyda.
 Yusuf Xos Hojib.
 
Kishi so‘z tufayli bo‘ladi malik, 
Ortiq so‘z bu boshni etadi egik.   
Yusuf Xos Hojib.
 
Ko‘
ngul mahzanining qulfi til 
Va ul mahzanning kalidin so‘z bil
.  
A.Navoiy. 
 
Aqlli  kishi  bir  masala  haqida  so‘zlamoqchi  bo‘lsa,  u  masalaning 
mohiyatidan  yaxshi  xabardor  bo‘lishi  va  nima  demoqchi  ekanini  o‘ylab,  ochiq, 

---

 
22 
mazmundor  so‘zlaydi.  Johil  odam  esa  hatto  o‘zi  nima  deyayotganini 
tushunmaydi, nima demoqchi ekanini ham yaxshi anglata olmaydi. 
Agar  bir  odamning  kamchiligini  sezib,  unga  nasihat