Davlat tilida ish yuritish

Mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar: 
 
1.
 
Shaxs hayotida xatlarning o‘rni haqida gapiring. 
2.
 
Xatlarning turini sanang.  
3.
 
Rasmiy xat xususiyatlari  haqida nimalar bilasiz? 
4.
 
Rasmiy xat turlarini ayting. 
5.
 
Shaxsiy xat turlarini bilasizmi? 

---

 
79 
6.
 
Shaxsiy xat xususiyatlari haqida so‘zlang. 
7.
 
Yaqin kishingizga ijtimoiy mazmunga ega  bo‘lgan xat yozing.  
 
 
22- MAVZU: TURLI RASMIY XATLARNING MAZMUNIY TASNIFI 
REJA: 
1.
 
Rasmiy xat turlari va ularning farqlanishi.  
2.
 
Rasmiy xatlarning tarkibiy qismlari.  
3.
 
Rasmiy xatlarning til xususiyati. 
4.
 
Turli rasmiy xatlarining matni. 
 
Tayanch  so‘z  va  iboralar: 
Rasmiy  xat,  rekvizit,  zaruruy  qism,  tashkiliy-
farmoiy  hujjatlari,  davlat  gerbi,  ramziy  belgi(embelema),  adresat,  rezolyutsiya, 
rozilik belgisi.  
Hozirgi 
ma’muriy-boshqaruv 
faoliyatida 
ko‘plab 
xat 
turlaridan 
foydalaniladi. Ular bir-birlaridan o‘z xarakteri, mazmuni, qo‘llanish doirasi bilan 
farq qiladi. Eng avvalo, ular tuzilishiga ko‘ra  ikkiga bo‘linadi: 1) ichki xatlar, 2) 
tashqi xatlar. 
Xizmat  yozishmalari    tashkilotning  faoliyati  davomida  boshqa  fuqaro  va 
tashkilotlar  bilan  aloqasini  yo‘lga  qoyish  uchun  ishlatiladigan  xatlardir.  Xizmat 
xatlari o‘z xususyati va mazmuniga ko‘ra bir necha turlarga bo‘linadi.  Aloqa xati, 
kafolat  xati,  og’ohlantish  xati,  ilova  xati,  tushuntirish  xati,  da’vo  xati,  eslatish 
xati,  so‘rov  xati,tabrik  xati,  taklif  xati,  ultimatum,  bayonot  kabi  xatlar  shular 
jumlasidandir. 
 
Rasmiy xatlar korxona, tashkilot zimmasidagi vazifalarni amalga oshirishda 
muhim  o‘ringa  ega  bo‘lib  uni  tayyorlash  bir  muncha  qiyinchiliklarga  ega.  Bu 
murakkabliklar avvalo barcha rasmiy xatlarning  rasmiy til uslubida bo‘lishi bilan 
bog’liq.  
 
Rasmiy  xatlarni  tayyorlash  va  rasmiylashtirish  eng  avvalo  davlat  tilining 
barcha  me’yoriy  qonun-qoidalarini  bilishlikni  talab  qiladi.  Har  bir  rahbar, 
boshqaruv  muassasalarining  xodimlari,  umuman  olganda  esa,  faoliyati  ish 
qog’ozlari  bilan  bog’liq  har  bir  xodim  o‘zbek  tilining  imlo  qoidalarini,  tinish 
belgilarini,  uslubiy  talablarini  bilishi  zarur.  Busiz  aniq, lo‘nda  va  mantiqli  hujjat 
tayyorlab  bo‘lmaydi.  Qisqasi,  xatlarni  o‘zbek  tilining  o‘z  imkoniyatidan  kelib 
chiqib tashkillash kerak. 
 
Rasmiy xat tilida ot turkumiga oid so‘zlar ko‘p qo‘llanadi. Hatto, fe’l bilan 
ifodalanuvchi  harakat  va  holatlar  ifodasi  uchun  ham  otga  yaqin  so‘z  shakllari  
tanlanadi,  fe’lning  harakat  nomi  shaklidan  keng  foydalaniladi.  Masalan: 
“…bayramga  tayyorgarlikning 
borishi 
haqida  …”,  “qarorning 
bajarilishi
”, 
“…maqsadida  amaliy  yordam 
berishingizni
  so‘rayman.”,  “…darsliklar  bilan 
ta’minlash
 maqsadida…”, “…
yuborish
 uchun…” va hakazo. 
 
Fe’l  shakllarining  qo‘llanishida  ham  bir  muncha  o‘ziga  xosliklar  bor. 
Chunonchi,  majhullik  nisbatidagi  3-shaxs  buyruq-istak  maylidagi  yoki  o‘tgah 
zamon  va  hozirgi  –kelasi  zamondagi  so‘zlarning  ishlatilishi  ko‘proq  uchraydi: 
topshirilsin, 
qo‘llanilsin, 
amalga 
oshorilsin, 
tayinlansin, 
tasdiqlansin,  

---

 
80 
bo‘shatilsin,  qaror  qilindi,  tayinlandi,  eshitildi,  ta’kidlandi,  ko‘rsatib  o‘tildi, 
ogohlantirildi
 kabi.  
Xatlarda  gap  qurilishi  odatda  tayyor  qoliplardan  keng  foydalaniladi. 
Masalan, “
Sizga …ni ma’lum qilamiz”, “… haqiqatdan ham yashaydi”, “bajarish 
maqsadida”,  “…ga  asosan  buyuraman”,  “…ga  kafolat  beramiz”,  “…ni  ko‘rib 
chiqib amaliy yordam berishingiz topshiriladi”
 kabi.  
 
Bu  kabi  tayyor  sintaktik  qoliplardan  foydalanish  xatlarni  tayyorlash 
jarayonini  va  ularning  mazmunini  tegishli  shaxs  idrokiga  tezroq  singishini 
ta’minlaydi.  Xatlarning  axborot  sig’imini  kuchaytirish  maqsadida,  fikrni  teran, 
aniq,  lo‘nda  bo‘lishi  muhimdir.  Shuning  uchun  xat  tilining  ortiqcha  so‘z  va 
iboralardan tozalash, turli qaytariqlardan holi bo‘lishi maqsadga mos keladi. Hatto 
ba’zi  umum  ma’noga  ega  bo‘lgan  shartli  qisqartmalardan  foydalanish  mumkin. 
Masalan: 
professor  –  prof.,  kilometr  –km,  sh.k.  –shu  kabi,  va  h--  va  hakazo, 
vazifasini bajaruvchi – v.b
. ba boshqalar.