Давлат бюджетининг ижроси ва унинг иқтисодий таҳлили

Ўзбекистон Республикасида бюджет шаклланиш этаплари

Ўзбекистон Республикасида давлат молиясини бошқариш тизимида олиб борилаётган ислоҳотлар, қатор вазифалар билан биргаликда, давлат бюджетининг ғазна ижросига босқичма-босқич ўтишни ва унинг фаолият механизмларини такомиллаштиришни назарда тутади. Бунда замонавий ахборот технологиялари ёрдамида давлат маблағларининг ҳаракати тўғрисидаги маълумотларни жамлаш, қайта ишлаш, узатиш усулларини ўзлаштириш асосида давлат молиясини бошқаришнинг самарали усул ва воситаларини шакллантириш ва мувофиқ ҳолда ишлашини таъминлаш зарур бўлади.
Мамлакатимизда давлат бюджетининг ғазна ижросини самарали тадбиқ етишга фақатгина барқарор ривожланиш кўрсаткичларига еришганимиздан кейингина муваффақ бўлинди. Ўзбекистон ҳукумати давлат молиясини бошқариш тизимида ҳам кенгқамровли ислоҳотларни муваффақиятли амалга ошириб келмоқда. Бу ислоҳотларнинг ижобий натижаларини давлат бюджети ғазна ижросининг муваффақиятли жорий етилишида кўришимиз мумкин.
Давлат бюджетининг ғазна ижроси - давлат бюджети ва давлат мақсадли жамғармаларининг барча даромадларини, шунингдек, бюджет ташкилотларининг бюджетдан ташқари маблағлар бўйича тушумларини ягона ғазна ҳисобрақамга жамлаш ва уларнинг барча харажатларини шу ҳисобрақамдан амалга оширишни назарда тутади. Бу еса давлат бюджети, бюджетдан ташқари фондлар, бюджет ташкилотларининг бюджетдан ташқари маблағлари, давлат қарзлари ва уларга хизмат кўрсатиш жараёнларининг тезкор назоратини ва мониторингини олиб бориш, давлат маблағларининг самарали ишлатилишини таъминлаш, давлат молиявий ресурсларининг ҳаракати тўғрисида оператив тарзда маълумотларни жамлаш имконини беради.
Давлат бюджети ғазна ижросининг асосий тамойиллари - кассанинг ягоналиги ҳамда бухгалтерия ҳисоби ва ҳисоботини ташкил етишнинг ягоналигидан иборат. Давлат бюджетининг ғазна ижроси қонун хужжатларида белгилаб қўйиладиган махсус ваколатли молия органи ҳамда унинг Қорағалпоғистон Республикаси, вилоятлар, туманлар, шаҳарлардаги ҳудудий бўлинмалари томонидан амалга оширилади.
Давлат молиясини бошқариш - давлат ўз вазифаларини самарали бажаришини таъминлаш, молиявий ресурсларни сафарбар қилишда маълум самарага еришиш, ягона тизим асосида молиявий ресурсларни тақсимлаш ва ишлатиш ва ниҳоят иқтисодий барқарорлаштириш ва жамият ривожи учун шароит яратиш борасида давлат томонидан кўриладиган тадбирлар йиғиндисидир.
Давлат молиясини бошқаришнинг институционал таркибида, бошқа ваколатли органлар билан бир қаторда, Ғазначилик ҳам алоҳида муҳим ўрин егаллайди.
Ғазначилик - бюджетдан маблағ олувчиларнинг мажбуриятларини ижрога қабул қилади ва бюджет ташкилотларига етказиб берилган товар маҳсулотлар, бажарилган ишлар ва кўрсатилган хизматлар учун Ғазначилик уларнинг номидан ва уларнинг топшириғига биноан ваколатни ўз зиммасига олади ва бюджет маблағларининг мақсадли ишлатилишини таъминлаш ва назорат қилиш асосида тўловларни амалга оширади.
Давлат бюджети ғазна ижроси деганда давлат бюджети, давлат мақсадли жамғармалари ва бошқа бюджетдан ташқари фондларнинг маблағлари тўпланадиган ва ушбу маблағлар доирасида аниқ белгиланган йўналишлар бўйича харажатлар амалга ошириладиган ягона ғазна ҳисобрақами орқали давлат бюджетининг ижро етилиши ҳамда шу орқали давлат молиясини мақсадли ва самарали бошқаришни ташкил етиш тушунилади.

3.