Дастурлаш асослари

range() va enumerate() funksiyalari
Shu paytgacha biz sonli ketma-ketliklar (satrlar) elementlarini chop etdik. Endi ro’yxat har bir elementini 2 ga ko’paytirib chop etamiz:
arr = (1, 2, 3)
for i in arr:
i = i * 2
print (arr) # Natija: (1, 2, 3)
Ko’rinib turibdiki, ko’payrtma elementlarga ta’sir etmadi, ya’ni elementni o’ziga ta’sir etib bo’lmadi. Har bir elementga kirish range() funksiyasi yordamida amalga oshiriladi. U quyidagi formatga ega:
range ([,] [, ])
Birichi parametr boshlang’ich qiymatni aniqlaydi. Agar u ko’rsatilmasa, boshlang’ich qiymat 0 dan boshlanadi. Ikkinchi parameter tugash cheagarasini bildiradi. Bu parameter majburiydir. parametri ko’rsatilmasa qadam 1 deb qabul qilinadi. Misol sifatida ro’yxat har bir elementini 2 ga ko’paytitrishni ko’rib chiqamiz:
4.8-misol. range() funksiyasidan foydalanish misoli
arr=[1,2,3]
for i in range(len(arr)):
arr[i]*=2
print(arr ) # Natija: [2, 4, 6]

range() funksiyasidan foydalanisahga doir bir nechta misolarni ko’rib chiqamiz. 1 danm 10 gacha bo’lgan butun sonlarni chop etamiz:

for i in range (l, 101): print (i)
Qiymatni nafaqat oshirib boorish balki, kamaytirish ham mumkin. 100 dan 1 gacha barcha sonlarni chop etamiz:
for i in range (100,0, -1) : print (i)
Shuningdek qadam faqat bittaga emas hohlagan songa o’zgarib borishi mumkin. 1 dan 100 gahca juft sonlarni chop etamiz:
for i in range (2, 101, 2) : print(i)
While sikli
while siklidagi instruksiya mantiqiy ifoda rost bo’lganda bajariladi. While sikli quyidai formatga ega:

while :

< Orttirma >
[else:

]
While siklining bajarilish tartibi:
1. O’zgaruvchi- hisoblagich boshlang’ich qiymat o’zlashtiradi.
2. Shart tekshiriladi, agar rost bo’lsa sikl ichidagi instruksiya bajariladi, aks holda sikl yakunlanadi.
3. O’zgaruvchi- hisoblagich dagi parameter bo’yicha o’zgaradi.
4. 2 qadamga o’tiladi.
5. Agar sikl ichida break operatoridan foydalailmasa, sikl yakunlangach else bloki bajariladi. Bu blok majburiy emas.
1 dan 100 gacha sonlarni while siklodan foydalnib chop etamiz (4.11-misol).
4.11-misol. 1 dan 100 gacha sonlarni chop etish
i = 1 #
while i < 101 : #
print(i) #
i += 1 #
Eslatma! Agar orttirma ko’rsatilmasa, sikl cheksiz davom etadi. Cheksiz siklni to’xtatish uchun esa + klavish kombinasiayasdan foydalaniladi.
100 dan 1 gacha barcha butun sonlarni chop etamiz (4.12-misol).
4.12-misol. 100 dan 1 gacha sonlarni chop etish
i = 100
while i:
print (i)
i - = 1
E’tibor bergan bo’lsangiz, sikl shartida mantiqiy ifodadan foydalinmadi. Siklning har bir iterasiyasida sanagich-o’zgaruvchi qiymati bittaga kamayib boradi. Oqibatda u qachondir 0 ga teng bo’ladi. Bilamizki, 0 mantiqiy amal natijasi sifatida False ga teng kuchli. Undan boshqa ixtiyoriy son esa True ga teng kuchli.
While strukturasi yordamida turli struktura elementlari ustida ishlash mumki. Biroq bu holda while sikli for sikliga nisbatan sekinroq ishlaydi. Misol sifatida ro’yxatning har bir elementini 2 ga ko’paytirishni ko’rib chiqamiz (4.13-misol).
4.13-misol. Ro’yxaty elementlarini saralsh
arr = [1, 2, 3]
i, count = 0, len(arr)
while iarr[i]*=2
i+=1
print(arr) # Natija: [2, 4, 6]