Дастурлаш асослари фанидан маърузалар матни doc

 
3.2.2. Tuzilmaviy dasturlash 
 
Modulni  dasturlashda  u  nafaqat  kompyuterga,  balki  insonga  ham  tushunarli  bo‘lishini  hisobga  olish 
kerak: modulni ishlab chiquvchilar ham, uni tekshiruvchi shaxslar ham, modulni sozlash uchun test tuzuvchi 
testchilar  ham,  modulga  talab  qilingan  o‘zgarishlarni  kirituvchi  DV  kuzatib  boruvchilari  ham  modul  ishi 
mantiqini  qayta-qayta  tahlil  etishga  majbur  bo‘ladilar.  O‘ozirgi  zamon  dasturlash  tillarida  ushbu  mantiqni 
g‘oyat  chalkashtirib  yuboradigan  vositalar  ko‘p  bo‘lib,  ular  modulni  inson  uchun  tushunilishini 
qiyinlashtiradi.  SHuning  uchun  to‘g‘ri  keladigan  til  vositalarini  tanlash  choralarini  ko‘rish  hamda  ma’lum 
dasturlash  tartibiga  rioya  qilish  zarur.  Buning  bilan  bog‘liq  holda  Deykstra  dasturni  bir  nechta  turdagi 
boshqarish  konstruktsiyalari  (tuzilmalar)dan  iborat  kompozitsiya  sifatida  qurishni  taklif  qildiki,  bu 
boshqarish  konstruktsiyalari  dastur  ishi  mantiqini  tushunarliroq  qilish  imkonini  beradi.  Faqat  shunday 
konstruktsiyalardan foydalangan dasturlash 
tuzilmaviy 
(strukturali) dasturlash degan nom bilan ataldi. 
Strukturali  (tuzilmaviy)  dasturlashning  asosiy  konstruktsiyalari  quyidagilardir:  ketma-ketlik, 
tarmoqlanish va takrorlanish (4.4-rasmga qarang). Umumlashma operatorlar (ishlov berish uzellari) - S, S1, 
S2  hamda  predikat  (shart)  -  R  ushbu  konstruktsiyalarning  tarkibiy  qismlari  (komponentlaridir).  Bunda  yo 
qo‘llanayotgan  dasturlash  tilining  oddiy  operatori  (o‘zlashtirish,  kirish,  chiqish  va  protseduraga  murojaat 
qilish  operatorlari),  yoki  tuzilmaviy  (strukturali)  dasturlash  asosiy  boshqaruv  konsturktsiyalarining 
kompozitsiyasi  bo‘lgan  dastur  fragmenti  umumlashma  operator  sifatida  xizmat  qilishi  mumkin.  Muhimi 
shundaki, har bitta konstruktsiya boshqaruv bo‘yicha faqat bitta kirish va bitta chiqishga ega. 
Yana  shunisi  ham  muhimki,  bu  konstruktsiyalar  hozirdanoq  matematik  ob’ektlardirlar  (aynan  shu 
tuzilmaviy  dasturlashning  muvaffaqiyatini  ta’minlaydi).  Har  bitta  tuzilmaviy  bo‘lmagan  dastur  uchun 
funksional  ekvivalent  bo‘lgan  (ya’ni  aynan  bitta  masalani  echadigan)  tuzilma  holiga  keltirilgan  dasturni 
yaratish  mumkin.  Tuzilma  holiga  keltirilgan  dasturlar  uchun  ma’lum  bir  xossalarning  matematik  isbotini 
berish mumkin. Bu esa dasturdagi ayrim xatolarni aniqlash imkonini beradi. Bu masalaga alohida ma’ruza 
bag‘ishlanadi. 
Tuzilmaviy dasturlash ba’zida «GO TO siz dasturlash» deb ham ataladi. Biroq bu erda gap operator 
GO  TO  da  emas,  balki  undan  betartib  foydalanishdadir.  Ko‘p  hollarda  tuzilmaviy  dasturlash  ayrim 
dasturlash  tillarida  (masalan,  FORTRAN  da)  aks  ettirilganda,  o‘tish  operatori  (GO  TO)  tuzilmaviy 
konstruktsiyalarni ishlatish uchun qo‘llanadi. Bu tuzilmaviy dasturlash tamoilini buzmaydi. Dasturni aynan 
«tuzilmaviy  bo‘lmagan»  o‘tish  operatorlari  chalkashtiradi,  bunda  ayniqsa  matn  modulida  bajarilayotgan 
o‘tish operatoridan yuqorida (avval) joylashgan operatorga o‘tish chalkashtiradi. Shunday bo‘lsa-da, o‘tish 
operatorini  chetlab  o‘tishga  urinsak, tuzilmaviy dasturlar nihoyatda katta va qo‘pol bo‘lib ketishi mumkin. 
Bu  esa  ularning  aniqligiga  zarar  etkazadi  va  matn  modulida  qo‘shimcha  xatolarning  paydo  bo‘lish  havfini 
tug‘diradi.  Shuning  uchun  mumkin  bo‘lgan  o‘rinda  o‘tish  operatorini  chetlab  o‘tishni  maslahat  berish 
mumkin, ammo bu dastur aniqligiga zarar etkazmasligi kerak. 
O‘tish  operatorini  qo‘llashning  foydali  jihatlari  ham  bor.  O‘tish  operatori  yordamida  tsikldan,  ya’ni 
muayyan  tuzilmaviy  birlik  (umulashma  operator)  ishini  tugallaydigan  alohida  shart-sharoit  bo‘yicha 
bajariladigan protseduradan chiqishni amalga oshirish mumkin. Buning bilan u dastur tuzilmasini faqat lokal 
(ya’ni  boshqalarga  ta’sir  qilmaydigan  bitta  o‘rinda)  buzishi  mumkin  xolos.  Favqulotda  (odatda  xato) 
vaziyatlarga  nisbatan  yuzaga  keladigan  reaktsiya  (munosabat)ni  dastur  tuzilmasida  ishga  solish  ancha 
qiyinchiliklar tug‘diradi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ketma-ketlik 
S2 
S1 
S2 
S1