Dasturi asosida ishlab chiqilgan

kabi masalalarni bayon qilish lozim.  

Ko’pchilik  auditorlar  hisobni  tashkil  etish  va  uni  yuritish  uslubiyoti  standart, 

markazlashtirilgan  holda  tartibga  solishga  bo’ysundirilgan  va  shuning  uchun  uni  bayon 

qilishga ehtiyoj sezilmaydi  degan noto’g’ri  fikrga ega. Ular bunday fikrga asoslanib auditni 

rejalashtirishning  bu  qismiga  etarli  e’tibor  bermaydilar.  Bunday  yondoshuvga  yo’l  qo’yib 

bo’lmaydi,  chunki  markazlashtirilgan  tizim  shunga  olib  keladiki,  unda  turli  korxonalar 

nafaqat  o’z  xususiyatlarini,  balki  namunaviy  schyotlar  va  registrlar  nomi  ostida  ham 

xatolarini  yashiradilar.  Masalan,  1010-1090  «Materiallar»  schyotlari  bo’yicha  qoldiqlarni 

balansda  hisob  baholarida  aks  ettirish  hollari  ko’p  uchraydi.  Hisob  yuritish  siyosatidagi 

«ishlab  chiqarish  zaxiralarining  hisobi  ularning  o’rtacha  sotib  olish  bahosi  bo’yicha 

yuritiladi» degan yozuv ostida nafaqat o’rtacha miqdorlarni hisob-kitob qilishning xilma-xil 

usullari,  balki  ulardan  to’g’ridan-to’g’ri  voz  kechish  va  materiallarni  korxona  uchun  eng 

qulay  bo’lgan  baholarda  hisobdan  o’chirish  va  shunga  o’xshashlar  yashirinishi  mumkin. 

Buxgalteriya xodimlari korxonada yuritiladigan oborot vedomostlari va shunga o’xshashlarni 

jurnal-orderlar  deb  tushunib,  hisob  jurnal-order  shaklida  yuritilishini  tasdiqlashlari  ham 

mumkin.  

---

 

 

Buxgalterlik hisobi tizimini bayon qilish quyidagi hujjatlarni o’z ichiga olishi mumkin: 

auditor  axborot  olishni  rejalashtirgan  asosiy  xodimlar  familiyalari  ko’rsatilgan  korxona 

buxgalteriyasining  tashkiliy  tuzilmasi;  tashkiliy  tuzilmada  ko’rsatilgan  har  bir  xodimning 

vazifalari  va  mas’uliyatlarining  bayoni;  hisob  tsiklining  muhim  uchastkalari  bo’yicha 

hujjatlar  aylanish  reja-grafigi;  hisob  tsikllari  yo’nalishida  namunaviy  muomalalar  bo’yicha 

provodkalar  bayoni;  bir  martalik  muomalalar  va  xato  bo’lish  ehtimoli  yuqori  bo’lgan 

muomalalar  «o’zining»  firmalari,  mavozalari,  komissiya  va  konsignatsiya  shartnomalari, 

qo’shma  faoliyat  shartnomalari,  lizing)  bo’yicha  schyotlar  korrespondentsiyalari  bayoni; 

hisob  yuritish  siyosatidagi  yoki  ayrim  schyotlarni  yuritish  qoidalarida  me’yordan  chetga 

chiqishlar;  hisobot  ma’lumotlarini  tekshirishning  nazorat  varaqasi.  So’nggi  hujjat 

auditorning  talabi  bo’yicha  mijoz  tomonidan  tuziladi.  Unda  hisobotning  butunligicha  ham, 

qisman  ham  tekshirishga  tayyor  ekanligi  mijozning  ushbu  tekshirishni  texnik  jihatdan  qay