Дастур 5А630101 Атроф-муҳит муҳофазаси (саноат тармоқлари)

ОҚОВАЛАРНИ ОҚИЗИШ ВА ТОЗАЛАШ ТИЗИМЛАРИ
фани бўйича: 
 

―Сув ва сувдан фойдаланиш тўғрисида‖ Ўзбекистон Республикаси 

Қонуни. Атроф муҳитнинг ифлосланишида оқоваларнинг ўрни. Сув 
таъминоти ва оқоваларни оқизиш тизимлари орасидаги боғланишлар ва 
тизимнинг санитар моҳияти. Бу соҳанинг ривожланиш тарихи ва 
истиқболлари. Сув манбаларидан самарали фойдаланиш ва уларни қуриб
қолишдан сақлаш. Сувга ишлов бериш технологик жараѐнларини 
автоматлаштириш ва масофавий бошқариш. Оқоваларни оқизиш тизимлари.
 
Маиший, ишлаб чиқариш ва атмосфера оқовалари. Оқоваларни оқизиш 
тизимларини тузилиши ва элементлари. Биноларда оқоваларни қабул қилиш 
санитар-техник жихозлар. Оқоваларни ҳовли, хона ва кўчаларга оқизиш 
тармоқлари, коллекторлар, насос станциялар, босимли ўтказгичлар, тозалаш 
ва ҳавзаларга қўшиш иншоотлари. Оқоваларни оқизиш тизимлари: Умумий 
бўлинган (тўла ва қисман) ва комбинациялаштирилган тизимлар. Уларни 
санитар ва иқтисодий баҳолаш.Тармоқларда оқоваларни оқиш қонуниятлари. 
Тармоқларни ҳисоблашнинг гидравлик ҳисоблаш асослари. Максимал ва 
минимал тезликлар, нисбий сатҳлар ва нишабликлар. Босимли ўтказгичлар ва 

---

уларни ҳисоблаш услублари. Тармоқни ҳисоблаш услублари ва қоидалари. 
Канализация тизимларини лойиҳалаш.
 
Тармоқларнинг шакллари. Оқизиш 
тармоқларига трасса танлаш. Қувурларни жойлаштириш. Қувурларни 
максимал ва минимал ѐтқазилиши. Тармоқнинг бошланғич чуқурлигини 
аниқлаш. Тармоқларда ҳисобли сув сарфларини аниқлаш. Бўйлама қирқимни 
қуриш қоидалари. Тармоқларни конструкциялаш. Атмосфера оқоваларини 
оқизиш тизимлари. Оқоваларни оқизиш тизимлари. Ички ва ташқи сув 
ўтказгичлар. Атмосфера ѐғинлари ва уларнинг миқдори. Ёғин жадаллиги, 
давомийлиги ва такрорланиши. Ёмғир оқовалари миқдорини аниқлаш. 
Тармоқларини гидравик ҳисоби. Тизимларни лойиҳалаш. Тармоқларни 
тузилиши. Қувурларга қўйилган талаблар. Сопол, метал, бетон, темирбетон, 
абестоцемент, ѐғоч, пласмасса қувурлар ва уларнинг уланишлари. 
Коллекторларнинг тузилиши. Қувурлар материалини танлаш. Қувурларни 
емирилишидан сақлаш. Қувурни ѐтқизиш учун заминни тайѐрлаш. 
Инфилътрация ва эксфилътрация. Тармоқларни шамоллатиш. Тармоқлардаги 
иншоотлар кўзатиши ва сатҳ қудуқлари. Улаш камералари. Ювиш қудуқлари. 
Темирйўл ва автомобил, трамвай йўллари остидан тармоқлар ўтказиш. 
Дюкерлар. Ер ости иншоотларини тармоқларга нисбатан жойлашиши. 
Тармоқларни зилзилабардошлиги. Чўкадиган тупроқларда тармоқларни 
ўтказиш. Оқоваларни таркиби ва кўрсаткичлари. Эриган, эримаган ва коллоид 
моддалар, чўкувчи ва чўкмайдиган моддалар. Нитрификация ва 
денитрификация. Сувнинг кислородга кимѐвий (ККЭ) ва кислородга биологик 
эҳтиѐжи (КБЭ), оқоваларни оксидланиши. Аэроб ва анаэроб жараѐнлар. 
Биологик ва бактериал ифлосликлар. Сувнинг фаол реакцияси (рН), 
оқоваларда ифлосликлар улушини аниқлаш. Сув ҳавзаларининг тоифалари. 
Ҳавзаларнинг муҳофазаси. Ҳавзаларга оқоваларни оқизиш шартлари. 
Ҳавзаларда табиий тозалаш жараѐнлари. Аралаш жараѐни ва коэффиценти. 
Шартли даражасини аниқлаш. Рухсат этилган, чекланган улушларни аниқлаш. 
Оқовалардан суғориш мақсадида фойдаланиш. Оқоваларни тозалаш 
услублари: механик, физик, кимѐвий, биологик услублар. Уларнинг 
кўрсаткичлари ва самараси. Тозалаш станцияларининг умумий шакллари.
 
Механик тозалаш иншоотлари. Панжаралар, панжара майдалагичлар 
тузилиши ва ҳисоби. Горизонтал, вертикал, тангенциал, аэрацияланувчи 
қумтугичлар тузилиши ва ҳисоби. Горизонтал, вертикал ва радиал 
тиндиргичлар тузилиши ва ҳисоби. Юпқа қатламли тиндиргичлар. 
Тиндиргичларнинг афзаллиги ва камчиликлари. Иншоотларни ишлатишнинг 
техник-иқтисодий шартлари. Механик тозалаш жараѐнини жадаллаштириш. 
Преаэрация ва биокогуляция. Оқоваларни табиий шароитда биологик тозалаш. 
Суғориш ва фильтрлаш майдонлари, тузилиши ва ҳисоби. Юклама меъѐрлари. 
Оқоваларни тақсимлаш. Тозаланган оқоваларни чиқариш. Биологик ҳовузлар 
тузилиши ва ҳисоби. Оддий, юқори юкламали минорали ва доирали 
биофильтрлар тузилиши. Аэротенкларнинг ишлаш жараѐнини бошқариш. 
Биологик услубларни техник-иқтисодий кўрсатгичлари горизонтал, вертикал 
ва радиал тиндиргичлар. Оқоваларни чуқур тозалаш.
 
Оқоваларни муаллақ 

---

моддалардан тозалаш. Микрофильтрация. Азот ва фосфор элементлардан 
тозалаш услублари. Иншоотларнинг тузилиши ва ҳисоби. Оқоваларни 
зарарсизлантириш
 
услублари. Хлорлаш, озонлаш, хлорли охак, натрий ва 
калций гипохлориди, қуритиш. Хлораторлар, озонаторлар. Контакт 
ҳовузлари. Кислород билан тўйинтириш. Оқоваларни сув ҳавзаларига қўшиш 
қурилмалари. Чўкмаларга ишлов бериш. Тозалаш жараѐнида ҳосил бўлган 
чўкмалар. Панжара, қумтутгич, бирламчи ва иккиламчи тиндиргичлар ва 
контакт ҳовуз чўкмалари. Чўкмаларнинг таркиби ва хоссалари. Чўкмаларга 
ишлов бериш услублари. Тиндириш, флотация йўли билан зичлатиш. 
Чўкмаларни аэроб ва анаэроб барқарорлаштириш. Метантенкалар. 
Чўкмаларни қуритиш. Тозалаш станцияларни шакллантириш.
 
Санитар ва 
технологик талаблар. Тозалаш станциясига жой танлаш қоидалари. Тозалаш 
станциясини бош режаси. Иншоотларнинг вертикал жойлашуви. Оқоваларни 
иншоотларга тақсимлаш қурилмалари. Сарф ўлчаш қурилмалари. Тозалаш 
иншоотлари ишини автоматлаштириш ва бошқариш.