Дастур 5А311502 – Геодезия ва картография

 
КОМПЬЮТЕР ГРАФИКАСИ ВА КАРТАЛАРНИ ЖИҲОЗЛАШ 
фани бўйича: 
Компьютер графикаси ва карталарни жиҳозлаш фанининг мақсади ва 
вазифалари. GorelDRAW вектор дастурида чизма ишларини бажариш 
методи. Дастурнинг асосий функциялари ва қуролларини ўрганиш. 
Топографик шрифтлар. Акварель бўёқлар билан ишлашни ўрганиш. 
Тасвирлаш воситалари. Шартли белгилар. Картографик белгилар, картада 
уларни роли. Картографик белгиларни қуриш услуби ва уларни қўллаш. 
Картографик белгиларни компьютерда қуриш услуби. Картадаги ёзувлар 
шрифтларини асосий турлари, уларни график воситалари ҳамда қўлланиши. 
Шрифтларнинг хусусиятлари. Шрифтларни картадаги вазифаси. Географик 
карталарда ёзувларни жойлаштириш. Карталарни жиҳозлашда ранг асосий 
восита сифатида. Карталарни фонли оригиналини жиҳозлаш. Рангларни 
компьютерда ишлаб чиқариш. Рангли пластиканинг моҳияти. Рангли 
шкалаларни танлаш. Рельефни тасвирлашда гипсометрик шкалалари ва 
типларини соя нурлар билан тасвирлаш хусусиятлари. Компьютер 
технологиясида соя нурларни тасвирлаш. Картографик дизайн. Лойиҳалаш 
ва тузиш. Матнли материаллар ва типография. Карталарнинг умумий 
элементлари. Компьютер графикасида атласларни ташқи кўринишини 
жиҳозлаш. Карталарни яратишда компьютер графикасидан фойдаланиш. 
 
КАРТАШУНОСЛИК фани бўйича: 

---

Карташунослик фани ва унинг мазмуни. Фазовий моделлар сифатида 
харитани таърифи ва уни асосий ҳусусиятлари. Умумгеографик ва мавзули 
харитани элементлари. Бошқа картографик тасвирлар. Ер ҳақидаги фанларда, 
халқ хўжалиги амалиётида ва таълимда ҳамда мамлакат мудофаасида 
хариталарни аҳамияти. Фан сифатида картографияни таркиби (структураси), 
уни фалсафий, техник, табиий ва ижтимоий фанлар билан алоқаси. 
Картографияни аэрокосмик методлар (усуллар) ва геоинформатика билан 
боғлиқлиги. Картографияни тасвирий санъат ва дизайн билан боғлиқлиги. 
Картография – фан, техника ва ишлаб чиқариш соҳаси сифатида. Ер 
эллипсоиди. Ф.Н.Красовский эллипсоиди. Масштаблар. Картографик 
проекциялар, уларни турлари ва ҳусусиятлари. Проекцияларни таснифлаш. 
Хариталардаги узунликлар, майдонлар, бурчаклар ва шакл хатолиги. 
Хатоликларнинг кўрсаткичлари, хатоликларнинг қийматини аниқлаш. 
Проекцияларни танлаш ҳақида. Дунё, яримшарлар, материклар, Россия, 
Ўзбекистон хариталари учун кўпроқ ишлатиладиган проекциялар. 
Топографик хариталарни проекцияси. Координата тўрлари. Кўп варақли 
хариталарни разграфкаси ва номенклатураси. Компоновка. Картографик 
семиотика. Хаританинг тили. Шартли белгилар – уларни турлари ва 
функциялари. Белгилар, чизиқли белгилар, изолиниялар, сифатли фон, 
миқдорли фон, маълум жойга таалуқли диаграммалар усули, нуқталар усули, 
ареаллар, харакатдаги белгилар, картограммалар, картодиаграммалар. 
Рельефни тасвирлаш усуллари. Картографик дизайн. Ёзувларни аҳамияти ва 
турлари. Ёзувлар – шартли белгилар сифатида. Картографик шрифтлар. 
Картографик топонимика ҳақида тушунча. Бошқа тилдаги номларни бериш. 
Хариталарда ёзувларни жойлаштириш. Географик номлар кўрсаткичи. 
Генерализацияни моҳияти, омиллари ва турлари. Харитага тушурилаётган 
объектларни танлаб олиш, цензлар ва танлаб олиш нормалари. 
Генерализацияни геометрик жиҳатлари. Сифат ва миқдор тавсифларини 
умумлаштириш. 
Генерализацияни 
аниқлиги 
ва 
ишончлилиги. 
Генерализацияни географик принциплари. Пунктларда, чизиқларда, 
майдонларда жойлашган (тарқалган) ходисаларни генерализация қилиш. Бир 
текис ва тарқоқ жойлашган ҳодисаларни генерализация қилиш. Географик 
хариталарни масштаби, эгаллаган (қоплаган) ҳудуди ва мавзуи бўйича 
таснифлаш принциплари. Хариталарни мақсади бўйича таснифлаш. 
Географик хариталарни типлари: аналитик, комплекс ва синтетик хариталар. 
Ҳар хил мақсадли хариталар. Инвентаризация, баҳолаш, тавсия ва прогноз 
хариталари. Табиий ва ижтимоий ҳодисалар ҳариталарининг тизими. 
Умумгеографик хариталарни аҳамияти. Картага олишни ташкил этиш. 
Топографик хариталар тизими. Топографик хариталарни мазмуни. Майда 
масштабли умумгеографик хариталар. Гипсометрик хариталар. Денгиз 
хариталари. Мавзули харитага олишнинг ҳолати. Табиий хариталар. Аҳоли 
хариталари. Иқтисодий географик хариталар. Эколого-географик хариталар. 
Тизим мавзули хариталар. Атласлар – ўзига хос картографик 
энциклопедиялар сифатида. Атлас картографиясининг шаклланиши. 
Атласларни таснифлаш. Таснифлаш белгилари. Миллий ва регионал 

---

атласлар. Илмий-маълумотнома, оммабоп ҳамда ўқув атласлари. Компьютер 
атласлари, уларни тузиш ва тақдим этиш методлари. Атласлар 
геосистемаларни модели сифатида. Атласларни тўлиқлиги, мукаммаллилиги 
ва ички бир бутунлиги. Миллий атласлар. Хариталарни яратиш учун жалб 
этиладиган манбалар ҳақида тушунча. Манбаларни турлари. Астрономо-
геодезик манбалар, съёмка (план олиш) материаллари, аэрокосмик зондлаш 
маълумотлари, статистик манбалар, график материаллар, адабиёт манбалари. 
Манбалар сифатида хариталарни таҳлил қилиш ва баҳолаш. Атласларни 
баҳолаш. Географик хариталарни тайёрлаш методлари. Хариталарни яратиш 
босқичлари. Харитани дастури. Хариталарни тузиш ва таҳрир қилиш. 
Картографияда муаллифлик. Хариталарни нашр қилиш ҳақида тушунча. 
Картогрфияда илмий информатика. Картографик библиография ва уни 
турлари. Россия ва бошқа ривожланган хориж мамлакатларида картографик 
библиография. Картографик адабиётлар бўйича библиографик нашрлар. 
Рефератив 
нашрлар. 
Автоматлаштирилган 
информацион-қидирув 
системалари. Хариталар сақланадиган жойлар ва картографик информация 
идоралари (ташкилотлари). Хариталарни таҳлил қилиш ва баҳолаш ҳақида 
тушунча. Баҳолаш мезонлари. Хариталарни ишончлилиги. Хариталарни 
математик асоси. Мазмунини тўлиқлигини таҳлил қилиш. Информация 
ҳажмини баҳолаш ҳақида. Хариталарни геометрик аниқлигини тахлил 
қилиш. Хариталарни замонавийлигини таҳлил қилиш. Хариталарни 
жиҳозлаш сифатини баҳолаш. Хариталарни илмий ва ғоявий қийматини 
таҳлил қилиш. Хариталарни таҳлил қилиш ва баҳолаш методлари. 
Атласларни таҳлил қилиш ва баҳолаш. Хариталардан фойдаланиш ҳақида 
тушунча. Картографик тадқиқот усули. Хариталардан фойдаланиш 
приёмлари системаси: хариталар бўйича баён, график ва графоаналитик 
усуллар, математик таҳлил приёмлари, математик статистика ва информация 
назарияси. Географик информацион системалар (ГИС) ҳақида тушунча. 
Геоинформатика – фан, технология ва ишлаб чиқариш соҳаси сифатида. 
Картография, масофадан туриб зондлаш ва ГИСнинг биргаликдаги ҳаракати. 
Автоматик картографик системалар ГИС асоси сифатида, автоматизацияни 
техник воситалари. Геоинфомацион хариталаштириш. Жорий ва динамик 
хариталаштириш. Электрон атласлар. Телекоммуникацион тармоқлар. 
Компьютер тўрларидаги харита ва атласлар. Интернетда харитага олиш. 
Интернет – ГИС. Ўзаро фаолият истиқболлари. Картография тарихини 
предмети ва вазифалари. Манбалар. Энг қадимги халқларни картографик 
суратлари. Қадимги Шарқ мамлакатларида картографик тасвирлар. Қадимги 
Грецияда география ва картография. Қадимги Римда картография. Клавдий 
Птоломейни «Географидан қўлланма” асари. Ўрта асрда картография. Янги 
ва энг янги давр картографияси. Ўзбекистонда картографияни тарихи, 
ҳозирги ҳолати ва ривожланиш истиқболлари. Халқаро картографик 
ташкилотлар. Картография соҳасида халқаро алоқалар ва хамкорлик. 
Картографияни ҳозирги холати, вазифалари ва ривожланиш тенденциялари.