Dastlabki sport klublari va jismoniy madaniyat harakatini boshlanishi (1918-1990)

Aim.uz

Dastlabki sport klublari va jismoniy madaniyat harakatini boshlanishi (1918-1990)

Turkistonda 1918-yildan sport to‘garaklari ishlay boshladi. Toshkentda ochilgan «Bolalar mehnat klubi»da sport to‘garaklari tuzilib, har xil 9‘yinlar, gimnastika turlari bo‘yicha mashg‘ulotlar o‘tkazilib turildi. Sportchi-ovchilar uyushmasi tuzildi.

Ma’lumki, Chor Rossiya davrida 0‘zbekistonning yirik shaharlari, ya’ni Temur yo‘l orqali Rossiya bilan bog'lanish imkoniyati bo'lgan hududlarda islilab chiqarish yaxshi yo'lga qo'yildi. Bu jarayonda asta-sekinlik bilan mahalliy millat yoshlari ham faoliyat ko'rsata boshladi. Aholining diqqat- e’tiborini ishlab chiqarish va turli madaniy tadbirlaiga jalb qilishda ancha ishlar amalga oshirildi.

Xalq Universiteti huzurida jismoniy madaniyat to'garaklari tashkil etildi. Ularda suzish, yengil atletika, gimnastika bo'yicha mashg'ulotlar o'tkazildi hamda futbol jamoasi tuzildi. «Sokol», «Sever» kabi gimnastika jamiyatlari mavjud edi.

O'sha davrdagi yoshlar ittifoqi va sport to'garaklari rahbarlarining tashabbusi bilan 1920-yilda O'rta Osiyo olimpiadasi o'tkazildi. Unda poyga, gimnastika, yengil atletika, og'ir atletika, futbol, o'q otish kabi turlar bo'yicha bahslar bo'ldi. Olimpiadada 174 sportchi ishtirok etadi va 50 ming kishi tomosha qiladi.

Turkiston umumta’lim boshqarmasi huzurida jismoniy madaniyat Markaziy Kengashi tuzildi. Uning maqsadi barcha jismoniy madaniyat tashkilotlarini birlashtirish va mehnatkashlami jismoniy jihatdan tarbiyalash ishlariga yordamlashish edi.

1921-yilda II O'rta Osiyo olimpiadasi bo'ldi. Unda yengil atletika, og'ir atletika (boks, kurash, shtanga), basketbol, gimnastika, futbol va shaxmat bo'yicha sportchilar musobaqalashishdi.

1922-yilda Toshkentda maktablaiga qarashli 2 ta sport maydonchasi bo'lib, ularda 2-ming kishi sport turlari bilan shug'ullanadi. Turkiston o'lkasi bo'yicha 4 ming 797 jismoniy madaniyatchi bo'lib, shundan 382 tasi xotin-qizlar edi. Mahalliy millat sportchi xotin-qizlari esa deyarli yo'q edi. O'lka jismoniy madaniyat Kengashi hisobida 2 ta gimnastika zali, 34 ta spoit maydonchasi mavjud edi.

1924-yUga kelib, Turkistonda jismoniy madaniyatchilar soni ancha ko'paydi. Toshkent va Sirdaryo viloyatlarida 48 ta sport to'garagi bo'lib, ularda 3500 kishi shug'ullangan.

« I

1924-yilda umumturkiston olimpiadasi tashkil etildi. Unda Sirdaryo, Farg'ona, Samarqand va boshqa viloyatlar- ning sportchilari ishtirok etdi. Sirdaryo viloyati g'oliblikka erishdi. Ta’kidlash lozimki, bu olimpiada Turiciston o'lkasining (Respublika) so'nggi yirik sport musobaqasi sifatida tarixda eslab o'tiladi. Chunki 1924-yilning oxiri va

1925-yil boshida Turkiston mustaqil respublikalaiga (0‘zbekiston, Qozog‘iston, Qiig'iziston, Turkmaniston va keyinchalik — 1928-yilda Tojikiston) ajratildi.

1924-yil 27-oktabrda 0‘zbekiston Mustaqil Respublika deb e’lon qilingan edi. O'sha davrda 0‘zbekiston Turkiston muxtor Respublikasi tarkibida bo'lib, barcha ishlarga ittifoq miqyosidagi idoralar, tashkilotlar tomonidan ko'rsatma beri- lar edi. Shu sababli 1918—1924-yillarda asosan, Toshkent, Samarqand, Qo'qon, Buxoro shaharlaridagi temiryo'l ishchi xodimlari, zavod-fabrikalari, ba’zi bir rus maktab yoki gim- naziyalarida sport klublari tashkil etilgan edi. U joylarda futbol, boks, velosiped, yengil atletika kabi sport turlari bo'yicha to'garaklar tashkil etilib, musobaqalar uyushtirilar edi. Tarixiy manbalaming tasdiqlashicha, bu musobaqalarda mahalliy millat vakillari deyarli ishtirok etishmagan.

1923-yilda «Dinamo» sport jamiyatining tashkil qilinishi Samarqand va Toshkent shaharlarida turli o'yin maydonlari, ayniqsa, «Dinamo* o'yingohlarining qurilishiga (1925—27 y.) asos soldi. Shu sababdan, mahalliy millat vakillari ham rus xalqi olib kelgan futbol, voleybol, sakrash, yugurish, granata uloqtirish mashqlari bilan shug'ullanadi. Mahallalarda terma jamoalar tuzilib dam olish kunlari, bo'sh vaqtlarda o'zaro musobaqalar uyushtirish odat bo'lib qoldi. 1927-yilda

1 Umumo'zbek spartakiadasi tashkil qilinib, futbol, yengil atletika, kurash, gimnastika kabi sport turlari bo'yicha terma jamoalar tayyorlandi. O'zbekiston sport vakillari 1928-yilda Moskvada 1 Butunittifoq spartakiadasida qatnashdi. Bunda O'zbekistondan 193 sportchi ishtirok etib, bulardan 44 kishi mahalliy millat sportchilari edi. Dunayev O., Ovsyannikov I., Tikunova hamda Murashko, Rikovalar yaxshi natijalar ko'rsatdi. O'sha davrlarda respublikada, uning joylarida jis-

moniy madaniyat va sportni tashkil etish, uni aholi o'rtasida taig'ibot qilish ishlarida S.S.Asfandiyorov — 0‘lka fizkultura Kengashi raisi, Xidiraliyev — Turkiston Markaziy Ijroiya ko- mitetining raisi, Testeles N.M. kabi boshliqlar katta faoliyat ko'rsatdilar.

1927-yil Toshkentda 1 Umumo'zbekiston spartakiadasi o'tkazilgan va respublika sportchilarining Moskvadagi 1 Umumittifoq spartakiadasida (1928) ishtirok etishi o'quvchi va ishchi yoshlar o'rtasida sportning rivojlanishiga ijobiy ta’sir o'tkazdi. Shuningdek, ittifoq va respublika partiya va hukumatining qator qarorlari (1925, 1929, 1930) jismoniy madaniyat harakatini rivojlantirish, unga rahbarlik qilish yo'llarini takomillashtirishga katta yo'l ochib berdi.

1929-yilda «Pravda Vostoka» va «Komsomoles Uzbeki- stana» gazetalari sovrini uchun birinchi marta yirik estafeta tashkil etildi. Unda turli tarmoqlaming sportchilari faol ishtirok etdi. «Dinamo», «Pechatnik», «Svyazist», «Jeleznodoro- jnik», «Kafanova», «Metallist», «Stroitel» kabi sport jamoa- laridan 500 kishi qatnashdi.

Shu yili Farg'ona «Krasniy sportintem» stadioni qurib, ishga tushirildi.

Diqqatga sazovor tomoni shundaki, milliy kurashga ham alohida e’tibor berildi. 1929-yil. Qo'qonda 1 jismoniy madaniyat milliy bayrami bo'lib o'tadi. Unda kurash bo'yicha polvonlar ko'rigi tashkil etiladi.

Xulosa qilib aytganda, sovet mustamlakachiligining dastlabki yillarida (1917—1924) Turkiston Respublikasida Yevropa jismoniy madaniyati va hoziigi zamon sport turlari shakllandi. Markaziy Osiyoda O'zbekiston Respublika sifatida (1924 y.) o'quv yurtlarini tashkil qilish, yoshlami kasbga tayyorlash, ishchi yoshlaming salomatligini yaxshilash hamda ulami sportga jalb etishda ancha ilg'or tajribalar to'plandi.

Maorif, madaniyat va sport sog'liqni saqlash tizimlarida jismoniy tarbiyaga alohida e’tibor berildi.

Toshkent (1926), Samarqand (1927), Faig'ona (1929) va boshqa sanoat shaharlaritia stadionlar qurildi, o'yin may- donlari va sport zallari yuzaga keldi. 1 Umumo'zbek spar-

takiadasi (1927) o‘tkazildi, unda yurtning oqsoqoli Y.Oxunboboyev yoshlarga qarata murojaat qilib, jismoniy kamolot yo'lida muvaffaqiyatlar tiladi.

Aim.uz