Darsning texnologik xaritasi mavzu

DARSNING BORISHI:

1.Tashkiliy qism:

a)salomlashish

b)davomatni aniqlash

2. Uy vazifasini so’rash va baholash.

3.Mustahkamlash.

4.Yangi mavzu

Bu darsda o'quvchilar boshqa tildan o'zlashgan tilshunosliknjng ilmiy atamalariga ilk bor duch keladilar. O'qituvchi bu atamalarga alohida e'tibor bilan to'xtalib, bundan keyin ham shunday atamalar uchrashini tushuntiradi.

Sof ilmiy tushunchalar olamiga endi kirib kelayotganlari uchun darslikda berilgan qoidalarni o'quvchilarga batafsil, kengaytirilgan holda tushuntirish, qo'shimcha misollar yordamida izohlash lozim. Sintaksis va punktuatsiyaning bir-biriga bog'liqligi uqtiriladi. Buning uchun ikki dars oldin o'tilgan maqsadga ko'ra gap turlariga qaytib, gap qoliplari sintaksisga, ularga qo'yiladigan tinish belgilari punktuatsiyaga tegishliligi tushuntiriladi.

Berilgan barcha mashqlar o'quvchilarning ijodiy ishlashi, mustaqil fikrlashi uchun qaratilgan. Mashqlarning shakli, sharti turlicha bo'lsa-da, ularni quyidagi uchlik birlashtirib turadi:

Talaffuzda: gap — ohang — ma'no

Yozuvda: gap — tinish belgisi — ma'no

Har bir gapni shu ikki sxema bo'yicha tahlil qilish kerak, misol tariqasida 56-mashqning birinchi gapini olaylik.

Bu gaping yomon, bo'lmadi. Bu gaping yomon bo'lmadi.

O'quvchilar avval gaplar orasidagi farqni tushuntiradilar. Bu farqni talaffuzda ohang bilan ham farqlab berishlari kerak. So'ng tinish belgisi (ya'ni vergul) izohlanadi.

59-mashqda 56-, 58-mashqlar xarakteridagi topshiriq berilgan. Farqi shuki, oldingi mashqlarda tayyor berilgan gaplarda tinish belgilari orqali ma'no o'zgarishi kuzatilsa, bu mashqda o'quvchi o'zi musta­qil gap tuzishi va vergul o'rnini o'zgartirish bilan gapning mazmunini o'zgartirishi kerak. Albatta, bunday gap tuzish 5-sinf o'quvchisi uchun biroz murakkabroq, shuning uchun u iqtidorli o'quvchilarga mo'ljallangan. Bu topshiriqqa sinfdagi barcha o'quvchilarni jalb etish mumkin. Iqtidori pastroq o'quvchi bunday gapni tuzolmas, har holda uning o'ylanishi, izlanishi, gap tuzishga intilishi o'qituvchi uchun yutuq hisoblanadi. O'quvchi tomonidan tuzilgan bitta muvaffaqiyatli gap uning ijobiy baholanishi uchun yetarli bo'ladi. Uni ijodiy ish sifatida baholab, sinf taxtasiga yozdirib, hamma bilan birgalikda tahlil qilish kerak.

1-topshiriq. Quyidagi so'zlarni bir-biriga bog'lab gap tuzing. O'zbekiston, buyuk, kelajak, davlat. Gap tuzish uchun nimalar qilganingizni ayting.

2-topshiriq. Yaxshi, kitob o'qi.

Yaxshi kitob o'qi.

Yuqoridagi jumlalar bir-biridan nimasi bilan farq qilayotganini ayting. Tinish belgisining fikrni to'g'ri ifodalashdagi ahamiyatini tushuntiring.

Ma'lum bir fikrni ifodalash uchun so'zlarni tilimizning muayyan qoidalari asosida bir-biriga bog'lab, gap tuzamiz.

So'zlarning bir-biriga bog'lanishi, gap va uning turlarini o'rgatadigan tilshunoslik bo'limiga sintaksis, tinish belgilari va ularni yozma nutqda to'g'ri qo'llash yo'l- yo'riqlarini o'rgatuvchi tilshunoslik bo'limiga esa punktuatsiya deyiladi.