Darsning texnologik xaritasi mavzu

4.YANGI MAVZU BAYONI

Boshlang'ich sinfda o'quvchilar gap bo'laklari haqida ilk ma'lumot olgan. Ega va kesim bosh bolaklar ekanligini, qolganlari ikkinchi darajali bo'laklar hisoblanishini biladilar. Ega va kesimni aksariyat hollarda to'g'ri belgilaydilar. Bu darsda ularning mavjud bilimlariga suyangan holda gap bo'laklari haqida kengroq ma'lumot beriladi. Kirish topshirig'i va qoidalardan so'ng, gap bo'laklari ikkiga bo'linishi, bu bo'linishning mohiyati tushuntiriladi. Kesim gapning asosiy mazmunini ifodalaydi, shuning uchun u bosh (asosiy) bo'lak sanaladi. Ikkin­chi darajali bo'laklar ega, toldiruvchi, aniqlovchi, hol bo'lib, ular bosh bo'lak ma'nosini konkretlashtiradi, to'ldiradi, izohlaydi, aniqlaydi. Hosh bo'laklar nutqda yolg'iz, mustaqil holda kelishi mumkin, lekin ikkinchi darajali bo'laklar nutqda yakka, mustaqil holda qo'llanmaydi. Misol tariqasida "Kecha men kitobni o'qidim" gapi tahlil qilinadi.

Bosh bo'lak: O'qidim - ma'no va gap shakli bor.

Ikkinchi darajali bo'laklar: Men, kecha, kitobni - ma'no va gap shak­li yoq.
Ikkinchi darajali bo'laklari

Ega

Kesim

Hoi

Aniqlovchi

To'ldiruvchi

Topshiriq. Quyida berilgan so'roqlar asosida gap tuzing. Kim?, qachon?, qayerga?, nima bilan?, nima qildi?

Gap tarkibida ma'lum so'roqqa javob bo'luvchi mustaqil so'z yoki so'zlar birikmasi gap bo'laklari hisoblanadi.