Дарсликда биофизика асослари, инсон организмида бўладиган жараёнлар, тўқима тузилишларининг фаолияти ҳамда биофизикада қўлланиладиган атама ва аниқликлар кўриб чиқилган

3.7. Эшитув системаси физикаси
Эшитув системаси товуш тўлқинларини қабул қилувчи приёмникни 
бевосита бош мия билан боғлайди. 
Кибернетика тушунчаларини қўлланиб, эшитув системаси қабул 
қилади, қайтадан ишлайди ва маълумотни узатади деб айтиш 
мумкин. Эшитув физикасининг кўриб чиқиш учун бутун эшитув 
системасидан ташқи ўрта ва ички қулоқни ажратамиз. Ташқи қулоқ 1 
қулоқ супрасидан ва 2 ташқи эшитиш йўлидан иборат (4.3–расм).
Одамда қулоқ 
супраси эшитувни
таъминлашда жиддий рол ўйнайди. У 
сагиттал текислик бўйича жойлшаган 
ҳолда, унинг товуш манбаига томон 
йўналтиришга имкон беради. Бунинг 
маъносини 
тушунтирайлик. 
Товуш 
манбаидан қулоқ супрасига тушади 
манбанинг 
вертикал 
тезлигидан 
жойлашишига (3.4–расм) қараб товуш 
тўлқинлари қулоқ супрасида, унинг специфик тузилишига боғлиқ ҳолда 
турлича дифракцияланади. Бу эса эшитиш йўлига тушаётган товуш 
тўлқинлари спектрал таркибини турлича ўзгартиришига олиб келади. 
Одам тажриба туфайли товуш манбаи томон ўз йўналишини ўзгартирса (4.5–
расм, А, Б ва В йўналишлар), товуш тўлқинларининг спектри ўзгаришини 
хис қиладиган бўлди. 2 та товуш қабул қилиш системасига (қулоқларга) эга 
бўлган одамлар ва ҳайвонлар товуш манбаига томон йўналиш горизонтал 
текисликларда ҳам (бинаурал эффект) ўзгартиришга қодирдир.
Бунинг сабаби шундаки, товуш манбадан қулоқлар супрасига 
тушаётган тўлқинлар орасида фазолар фарқи пайдо бўлади. Горизонтал 
текисликдаги товуш манбаи томон турли йўналишларга қулоқ супрасига 
3.5–расм. 

---

58 
келаётган товушларнинг (йўллар айримаси δ=0,15 м, частота 
У
=1
К
Г
Ц 
бўлганда) 0° дан 180° гача бўлган фазалар фарқи мос келади. 
Нормал эшитиш қобилиятига эга бўлган 
одам, товуш манбаига нисбатан қулоқ 
супрасининг бурилишини 3°гача аниқликда 
сеза олади, бунда фазалар фарқи эса 6° га 
мос келади. Шу сабабли айтиш мумкинки, 
одам фазалар фарқи 6° гача ўзгарадиган 
товушларни фарқлаш қобилиятига эга.
Бинаурал эффектга фазалар фарқидан 
ташқари турли хил қулоқларга тушаётган
товуш интенсивлигининг турлича бўлиши 
ва яна қулоқларнинг бирига бош томнидан «акустик соя» ҳосил бўлиши 
имконияти яратади. 
Товуш тўлқини ташқи эшитиш йўли 2 орқали ўтади ва ноғора пар– 
да 3 дан қисман қайтади. Тушаётган ва қайтаётган тўлқинларнинг ин– 
терференцияси натижасида акустик резонанс юз бериши мумкин. Бу ҳол 
тўлқин узунлиги ташқи товуш йўли узунлигидан тўрт марта катта 
бўлганда юз беради. Одам қулоғида эшитиш йўлининг узунлиги тахминан 
2,3 см; демак, акустик резонанс частота
кГц
c
v
3
10
3
,
2
4
10
3
2
2







бўлганда 
вужудга келади. 
Ўрта қулоқнинг энг муҳим қисмларидан бири ноғора парда ва эши– 
тиш суякчалари: болғача 4, сандон 5, узанги 6 ва уларга тегишли мус– 
куллар, пайлар ва болғачалар ҳисобланади. Суякчалар механик тебра– 
нишларнинг ташқи қулоқ ҳаво муҳитидан ички қулоқ суюқлик муҳитига 
узатилишини амалга оширади. Ички қулоқнинг суюқлик муҳитининг 
тўлқин қаршилиги тахминан сувнинг тўлқин қаршилигига тенг. Ўрта қу– 
лоқнинг вазифаси – ички қулоққа товуш интенсивлигини кўпроқ ўтка– 
зишга ёрдам қилишди, товуш интенсивлиги катта бўлганда узатилаётган 
тебранишларни кучсизлантиришдан иборат. 
Ташқи ва ўрта қулоқ товуш ўтказувчан системаларга киради. Ички 
қулоқ товуш қабул қилувчи система ҳисобланади.