Дарслик тошкент – iqtisodiyot – 2019

 
§ 5.4. Жаҳон хўжалигида трансмиллий корпорацияларнинг роли 
БМТ экспертларининг фикрича трансмиллий корпорациялар (ТМК) 
―жаҳон мамлакатлар иқтисодиѐтининг ривожланишидаги асосий двигателлари‖ 
дан бири бўлиб ҳисобланади. 90-йилларнинг ўрталарига келиб жаҳон 
хўжалигида 40 мингдан ортиқ ТМКлар мавжуд бўлиб, улар ўз давлатларидан 
ташқарида фаолият қўрсатиб келаѐтган 250 мингга яқин шўъба корхоналарни 
ҳам назорат қилиб туришган. ТМКларнинг сони охирги йигирма йиллар 
мобайнида 5 баробар кўпайган эди (1970 йилда 7 мингта бундай фирмалар 
рўйхатга олинган). Ҳозирги кунда жаҳон хўжалигида мавжуд бўлган 100 та энг 
йирик халқаро компанияларнинг 40% мулки (шу жумладан молиявий мулки 
ҳам) бошқа давлатлар ҳудудига тўғри келади.
Жаҳон иқтисодиѐтида трансмиллий корпорацияларнинг асосий қисми
АҚШ, ЕИ давлатлари ва Японияда жойлашгандир. ТМК жаҳон хўжалигида 
ишлаб чиқарилаѐтган саноат маҳсулотларининг 40% ни халқаро савдони эса 50 
– 55%и устидан ўз назоратини ўрнатган. ТМКнинг корхоналарида ишлаб 
чиқарилган саноат маҳсулотларнинг йиллик миқдори 1 трлн. АҚШ долларидан 
ошиқроқни ташкил этиб, уларда 73 млн.дан ортиқроқ киши ишлайди (яъни 
жаҳонда иш билан банд аҳолининг 1/10 қисмини ташкил этади). 
БМТнинг савдо ва ривожланиш бўйича комиссияси (ЮНКТАД) 
томонидан 
хар 
йили 
компаниялар 
акцияларининг 
бозорда 
капиталлаштирилишини баҳолаш орқали ўтказиладиган рейтингда қуйидаги 
ўнта компания етакчилик қилишмоқда (5.4.1.-жадвалга қаранг). 
Жадвалдан кўриниб турибдики, етакчи ўринларни Хитой, Америка ва 
Ғарбий Европа ТМКлари эгаллаб туришибди.

---

86 
5.4.1-жадвал.
Дунѐнинг йирик компаниялари 
Рейтингдаги 
мавқеи 
2018й. 
Компания 
Бош офис қайд қилинган