Darslik toshkent – 2018 AsatullaevX., Allaberganov Z., Iqtisodiy ta’limotlar tarixi. Darslik. T.:, 2018, bet

6.4. Merkantilizimning zamonaviy tahlillari.
J.M Keyns o’zining “…umumiy nazariyasi”ning merkantilistlarga bag’ishlangan “Merkantilistlar haqida” deb atalgan qismida ularni iqtisodiy rivojlanishga olib keladigan chora-tadbirlar haqida tushunchaga ega bo’lgan iqtisodchilar sifatida ta’rifladi. Lekin klassik iqtisodchilar 1776- yildan Keyns davrigacha merkatilist adabiyotlarini ahamiyatsiz deb hisobladilar. Klassik va Keyns nazariyasining hususiyatlarini solishtirish orqali bunday farqlarni mavjudligini tushunish mumkin bo’ladi, albatta. Smit va boshqa klassik iqtisodchilar ishlab chiqarishning real hajmini belgilab beruvchi omillarga asosiy e’tiborni qaratganliklari sababli ularning nazariyalari faqat taklif tarafiga urg’u beradi. Keyns yalpi talabning ahamiyatiga e’tibor qaratgan bo’lsa ham u o’zining nazariyasi va mercantilist g’oyalari o’rtasida ma’lum darajada bog’liqliklar mavjudligini bildi. U ularnin yetarlicha iste’mol qilmaslik g’oyasini ma’qulladi va ularning pul miqdorining oshishi ishlab chiqarishni ko’paytiradi degan fikrlarini to’g’ri deb baholadi. Keyns fikricha, merkantilistlar ijobiy savdo balansi ichki sarflarni oshiradi va shu orqali daromadlar va bandlik darajasini oshiradi deb hisoblaganlar.
Avvalgi yozuvchilar hissasini baholashning yana bir muammoli tarafi ularning intelektual muvaffaqiyatlarini baholashning zarurligidadir. Bu baholash to’liq zamonaviy mezonlar asosida amalga oshilishi kerakmi, yoki bo’lmasa, o’sha davr tahliliy rivojlanish darajasiga mos ravishda amalga oshilishi kerakmi? Ta’limot tarixchilarining asosiy qismi bu ikki qarash o’rtasidagi pozitsiyada bo’lsalar ham, avvalgi iqtisodchilarning nisbiy ahamiyati haqida har hil fikrga keladilar¹⁰.
Merkantilizmga nisbatan bildirilgan yana bir munosabatni qayd etib o’tishimiz kerak. Ayrim iqtisodchilar merkantilizmni ularning namoyondalari ilgari surgan g’oyalari asosida emas balki ularning manfaatlari asosida baholashadi. Merkantilistlar zamonaviy iqtisodiy tilda “manfaat qidiruvchilar” deb atalgan. Ular foyda ko’rish maqsadida davlatni ishga solib o’zlari uchun imtiyozlar yaratganlar. Umuman olganda ular davlatning monopollik imtiyoziga sazovor bo’lgan savdogarlar bo’lib, bu monopol-savdogarlik ularga balandroq narx o’rnatish imkoniyatini bergan.