Darslik toshkent – 2018 AsatullaevX., Allaberganov Z., Iqtisodiy ta’limotlar tarixi. Darslik. T.:, 2018, bet

11.3-rasm
P

S
P₂ E1

P₁ D2
D1
Q₁ Q₂ Q
Qisqa muddatli muvozanat amal qilib turgan ishlab chiqarish quvvatlari hisobiga o’sgan talabni qondirish uchun taklifni ko’paytirish imkonini beradi. Agar bozorda baliqqa bo’lgan talab bir necha kun davomida ancha yuqori bo’lsa, unda baliqchilar qo’shimcha ishchi kuchi, ortiqcha to’r va boshqa anjomlar hisobiga baliq tutishni ko’paytirishga harakat qiladilar. Natijada taklif Q₁ dan Q₃ ga oshadi (4-rasm). Baho qanday bo’ladi? U pasayishga intiladi (P3
8.3, 8.4-rasmlarga qarang).
11.4-rasm.
S
P
P₃ E2
P₁ E0 D2
D1
Q₁ Q₃ Q

Uzoq muddatli muvozanatda taklif talabning oshishiga moslasha oladi, negaki uning uchun vaqt etarli bo’ladi. Bu davr ichida ishlab chiqarish quvvatini, ishlab chiqarishni tashkil qilish uslubini o’zgartirish, yangi korxonalarni ochish, yangi texnologiyalarni qo’llash mumkin. Sotuvchilarga ustama foyda keltiruvchi yuqori talab (D₂ egri chizig’i) va shunga muvofiq yuqori narx (P₄) uzoq muddat saqlanib turgan sharoitda baliqchilar ishlab chiqarishni kengaytirish maqsadida ishlab chiqarish quvvatini kuchaytirishga kirishadilar (yangi baliq tutish kemalari, omborxonalar va boshqalar quriladi). Bu tarmoqqa yuqori daromad tufayli yangi ishlab chiqaruvchilar kirib keladi. Taklif (Q₃ dan Q₄ ga) ko’payadi, baho esa (P₃ dan P₄ ga) pasayadi (4, 5-rasmlarga qarang).
11.5-rasm.

P E3 S
R₄

R₁
E0 D2
D1
Q₁ Q₄ Q
Bu erda A.Marshall shunday xulosaga keladi: qisqa muddatli davrda bahoni shakllantiruvchi asosiy kuch talab (negaki taklif o’zgaruvchan emas), uzoq muddatli davrda esa taklif hisoblanadi. Tovar qiymati qisqa muddatli davrda, haqiqatan ham, eng avvalo xaridorlarning xatti-harakati bilan aniqlanadi (marjinalizm). Lekin uzoq muddatli davr mobaynida baho o’rtacha ishlab chiqarish xarajatlari miqdoriga yaqinlashadi va taxminan bir xil darajada bo’ladi (klassik maktab). Klassiklarning bu nazariyasi faqat uzoq muddatli davr mobaynida to’g’ri amal qilishini ularning o’zlari ham yaxshi anglamaganlar va bu haqda o’z tadqiqotlarida qayd qilib o’tmaganlar.