Дарслик Бакалавриат йўналиши: 5140800-педагогика ва психология талабалари учун дарслик

Кундалик ташвишлар - бу иш жойларида содир бўладиган қийинчиликлар, ўқиш жойларидаги ўқувчиларнинг ўқувчиларга, ўқитувчиларнинг ўқитувчиларга нотўғри муносабатда бўлишлари, имтиҳонларни муваффақияциз якунланиши ва ҳоказоларда намоён бўлади. Кундалик ташвишлар майда стрессларни келиб чиқишига сабаб бўлиши мумкин, майда стресслар тўпланиб бориб инсон соғлиқига таъсир кўрсатади. Жумладан, қон босимининг ошиши, юрак фаолиятининг бузилиши ва
бошқаларда кузатилиши мумкин. Доимий юз бериб турадиган кундалик ташвишлар, ақлий, жисмоний, емосионал ва руҳий зўриқишга олиб келиши мумкин
Стресс айрим одамларда йенгил кечади, айрим одамларда жиддийроқ, қийинроқ ўтади. Бунга асосий сабаб қуйидагилар деб белгиланади: унинг ҳосил бўлиши стрессли вазиятга қай даражада муносабатда бўлишимизга ва бу ҳолатни баҳолашимизга ва у билан курашишимизга боғлиқдир. Масалан, оптимист одамлар стресс ҳолатини тақдирнинг бир синови деб қабул қилса, пессимист одамлар унинг ҳаётига хавф-хатар туғилди, деб қабул қилар еканлар. Пессимистларда хавотирланиш даражаси юқори бўлади ва улар вақтида овқатланмасалар ҳам стресс ҳолатига тушиб қолаверадилар. Психологлар Майкл Шайер ва Марлз Карвер фикрича, оптимист инсон енг оғир, қийин вазиятда ҳам яхши деб олдинга интилади, ўз организмида стресс мослашиб олишига йўл қўймайди.
Умуман олганда стресс атамаси ХХ-асрнинг 40-йилларига келиб оммавийлашган. Бунга сабаб стресс ҳолатини тўғри тушуниш ва ундан ҳимояланишни ўрганиш, чунки стресс турли салбий муносабатлар натижасида вужудга келиши мумкин.
Биринчи бўлиб стресс бўйича 1932 йили физиолог Уолтер Кеннон ва 1936 йилда врач Ганс Селе чуқурроқ тушунча беришга ҳаракат қилганлар. У.Кенноннинг гомеостаз назарияси асосида 1933 йилда "Психика ва тана" асари яратилди. Бу асарда барча ташқи шароит ўзгаришларига оптимал (тўла) мослаша оладиган бир яхлит организм ҳақида ёзилган. Организмдаги турли ўзгаришлар, яъни очлик, қўрқув, жаҳлдорлик ҳолатларини кўп йиллар кузатиб ўрганиш натижасида "гомеостоз" яъни организмни ички ҳолатини давомийлиги назарияси яратилди. Унинг фикрича, гемостоз ва ташқи муҳит таъсирида асосий ўринни марказий ва вегетатив нерв тизими егаллайди. Марказий нерв тизими ташқи-муҳит, билан вегетатив нерв тизими еса гемеостоз ҳолатини сақлаб туради. Бундан организмни "қочиши ва курашиши" учун енергия ишлаб чиқарувчи симпатоадренал тизими муҳим рол ўйнайди.
Қуйида Жемс Ланге ва Кенон-Бард назариясининг моҳияти келтирилган.

У.Кеннон яна шуни таъкидлаб ўтадики, организмни стрессга қарши курашиш ёки қочиш вақтида юрак уриши тезлашади, қон айланиши бузилади, яъни мақсадга интилиш учун тайёргарлик кўришда организмда қочиш ва курашиш кечади. Бу реаксияни у организмни мослашиш тизими деб атайди.

Канадалик олим врач Г.Селъе (1936-1976 йиллар) ўзини 40 йиллик илмий изланишлари билан У.Кеннон назарияларига қўшимчалар киритиб, стресс психология ва тиббиётда асосий тушунчаларда бири екинлигини айтиб ўтган. Г.Селъе стресс ҳар доим ҳам зарарли емас, баъзан инсон организмига ёрдам, кўмак фойда бериши мумкин. Айрим ҳолларда стрессга тушиб қолганда одам яшаш учун курашиш ўз еҳтиёжини қондириш учун фаоллашиб, ўзи билмаган заҳирадаги енергиясини ишга солиши мумкин деган. У тирик организмнинг ноқулай ташқи шароитларига мослашувчанлик муаммосини ўрганиб чиққан.
Г.Селъени фикрича, шу сабаблар муҳим ва номуҳим стрессни келтириб чиқаради. Бу вазиятлар бир-бирига боғлиқдир. Бунда 3 босқич ажратилади.
- хавотирлик босқичи;
- мослашиш босқичи;
- ўта чарчаш босқичи.