Dars rejasi. Dars o‘tiladigan sana

6). Funksiyani tekshirishning umumiy rejasi. Funksiyani hosila yordamida tekshirishni hisobga olib, funksiyani tekshirishning quyidagi umumiy rejasini tavsiya etamiz:

1) funksiyaning aniqlanish sohasini topish hamda argumentning aniqlanish sohasi chetlariga intilganda funksiya о‘zgarishini tekshirish;

2. 
   funksiyaning juft-toqligini tekshirish;
   

1. 
   funksiyaning davriyligini aniqlash;
   
2. 
   funksiyaning uzluksizligi, uzilishini tekshirish;
   
3. 
   funksiyaning kritik nuqtalarini aniqlash;
   
4. 
   funksiyaning monotonlik oraliqlarini va ekstremumini tekshirish;
   
5. 
   ikkinchi tur kritik nuqtalarni topish;
   
6. 
   funksiya grafigining qavariqlik, botiqlik oraliqlarini va egilish nuqtalarini aniqlash;
   
7. 
   funksiya grafigining asimtotalarini tekshirish;
   
8. 
   imkoniyati bо‘lsa funksiya grafigining koordinat о‘qlari bilan kesishish nuqtalarini aniqlash;
   
9. 
   yuqoridagi aniqlangan xususiyatlarni hisobga olib, funksiya grafigini yasash.
   

7-misol. funksiyani tekshiring.
Yechish. Funksiyani tekshirishning umumiy rejasidan foydalanamiz:
1) funksiya maxraji nо‘lga aylanadigan nuqtalardan boshqa hamma nuqtalarda aniqlangan. Maxraj nuqtalarda nо‘lga teng, demak, funksiyaning aniqlanish sohasi oraliqlardan iborat. Aniqlanish oraliqlarining chetlarida funksiyaning о‘zgarishini tekshiramiz:


;
2)
bо‘lganligi uchun toq funksiya;
3) funksiya tenglikni qanoatlantirmaydi, demak, davriy emas;

4. 
   funksiya nuqtalarda uzilishga ega;
   

1. 
   kritik nuqtalarni topamiz:
   

.
Bundan tashqari nuqtalarda mavjud emas. Demak, kritik nuqtalar:
bо‘ladi;
6)
oraliqlarning har birida ning ishorasini tekshiramiz;
oraliqlarda funksiya hosilasi musbat, ya’ni funksiya bu oraliqlarda о‘suvchi; oraliqlarda ya’ni kamayuvchi nuqtada funksiya maksimumga, nuqtada minimumga ega bо‘ladi. kritik nuqtadan о‘tishda ishorasi о‘zgarmaydi, demak bu nuqtada ekstremum yо‘q.
;
7) ikkinchi tur kritik nuqtalarni topamiz:


nuqtalarda ikkinchi tartibli hosila mavjud emas. Demak ikkinchi tur kritik nuqtalar

bо‘ladi ;
8) oraliqlarda ning ishorasini tekshiramiz: bо‘lsin.

xuddi shunday
bо‘lib, oraliqlarda funksiya grafigi qavariq, oraliqlarda funksiya grafigi botiq bо‘ladi. Ikkinchi tartibli hosila har bir ikkinchi tur kritik nuqtada ishorasini о‘zgartiradi, lekin da funksiya uzilishga ega. Shuning uchun faqat nuqtada funksiya grafigi egilishga ega bо‘ladi

9. 
   funksiya grafigining asimptotalarini topamiz:
   

.
Demak, funksiya grafigining vertikal asimgtotalari bо‘ladi.

Shunday qilib, og‘ma asimptota bо‘ladi;
10) bо‘lganda bо‘lib, funksiya grafigi koordinatalar boshidan о‘tadi;
11) yuqoridagi tekshirishga asosan, funksiya grafigini yasaymiz. (2-chizma)