Дарс мавзуси: Сайёҳлик хизмати туристик маҳсулотнинг қисми

2. Gid nutqining tarkibi 

 

Kamgaplik  va  sergaplik.  Kamgaplik  –  bu  nutqni  keraksiz  va 

ma’nosiz  so‘zlardan  ozod  qila  olishdir.  Kamgaplik  bu  notiqning  shunday 

gapirish qobiliyatiki, nutqda «so‘zlar kamroq, fikrlar kengroq» bo‘lishi va 

notiq fikrlarni aniq, qisqa, shu bilan birga jo‘shqin va hissiyotli ifodalashi 

muhimdir.  Sitseron  shunday  degan  ekan:  “Notiqning  buyukligi  u  nafaqat 

kerakli so‘zni aytishida, balki keraksizni aytmasligidadir”.  

Gidlar  uchun  Sitseronning  ushbu  fikrlari  juda  muhim.  Unga 

ekskursiya  jarayonida  kam  vaqt  ajratilgan,  shunga  qaramay  chiqishning 

kam so‘zlik muammosini hisobga olmaslik noto‘g‘ridir. Namoyishning har 

bir ob’ekti – bu bir necha daqiqa ajratilgan yangi hikoya va ana shu qisqa 

muddatda  gid  katta  hajmli  axborotni  joylashtirishi  kerak.  Qisqa,  obrazli, 

his- hayajon bilan o‘z fikrini ifoda etish bu gidning professional sifatidir. 

Sergaplik  ekskursiya  mazmun,  mohiyatini  buzadi.  Ortiqcha  so‘zlar 

nutq  tabiiyligini  buzadi.  Asosiy    fikr  esa  bir  “to‘da  keraksiz  so‘zlar” 

orasidan  qiyinchilik  bilan  chiqadi.  Bundan  2000  yil  avval  “Ilohiyot 

haqida» traktining muallifi shunday degan: Ortiqcha vazn nafaqat bizning 

---

 

44 

jismimizga,  balki  nutqimizga  ham  zarardir.  U  nutqni  haqiqatdan 

uzoqlashtirib, eshituvchiga teskari  ta’sir etishi ham mumkin”. 

Sergapliklik 

nafaqat 

madaniyatsizlik 

alomati 

balki, 

notiq 

tasvirlanayotgan ob’ekt haqida tushunchaga ega emasligidan darak beradi. 

Mantiqiy ma’noga ega bo‘lmagan “parazit” so‘zlar ham nutqni buzadi. 

Masalan, «shunaqa», «aytish mumkinki», «aytaylik», «qisqacha qilganda», 

«xo‘sh»,  «umuman  aytganda».  Bu  so‘zlar  jonli  og‘zaki  nutqning 

alomatlari.  Gid  aynan  shunga  intilishi  kerak.  Lekin  bular  asossiz 

takrorlanaversa,  parazit  so‘zlarga  aylanadi.  Tabiiy,  parazit  so‘zlarni 

notiqning  o‘zi  payqamaydi.  Lekin  bular  auditoriyaning  jig‘iga  tegadi. 

Bularni albatta bartaraf etish choralarini ko‘rish lozim.