Dars ishlanmasi Mavzu: Ko‘payish xillari Darsning maqsadi: Ta’limiy

Jinsiy bezlarda hosil bo‘lgan jinsiy hujayralar ishtirokida boradigan nasllar gallanishi va rivojlanishiga jinsiy ko‘payish deyiladi. Bu ko‘payish xili evolutsiya davomida paydo bo‘lgan bo‘lib, unda ota va ona genotiplarining xilma – xil bo‘lishi muhim ahmiyatga ega. Jinsiy ko‘payish tufayli nasllarning hayotchanligi va organizmlar orasidagi xilma – xillik ortadi. Jinsiy ko‘payish tuhum hujayra va spermatazoidlar orqali amalga oshadi. Lekin bazi umurtqasiz hayvonlarning ayrim turlarida jinsiy hujayralar bitta organizmda rivojlanadi. Bunday ikki jinsli hayvonlar germofroditlar (qo‘sh jinslilik) deb ataladi.

O‘simliklar olamida jinsiy ko‘payishni yopiq urug‘li o‘simliklar misolida ko‘rish mumkin. Gulli o‘simliklar gulidagi changchida otalik, urug‘chida esa onalik jinsiy hujayralari yetiladi. Bularning qo‘shilishidan murtak rivojlanadi bu yangi organizm demakdir. Changchi va urug‘chi bir gulda joylashgan bo‘lsa bunday o‘simliklarni ikki jinsli o‘simliklar deyiladi. Bularga olma, o‘rik, behi, gilos kabilar kiradi. Agar changchi gul alohida, urug‘chi gul alohida bo‘lsa, bir jinsli gul deyiladi. Bularga makkajo‘xori va ismaloq kabilarni guli misol bo‘ladi.

Ayrim hayvon va o‘simlik (erkak asalari, mayda qisqichbaqasimonlar) turlarida urug‘lanmagan tuxum hujayradan yangi organizmning rivojlanishi kuzatiladi. Bunday ko‘payish usuli partenogenez deb ataladi.