Daromadlar tengsizligi va uning darajasini aniqlash

1-Jadval. Respublika-iqtisodiyotining asosiy tarmoqlarida oylik nominal ish haqi nisbatlarining o'zgarishi (O'rtacha ish haqi —100%)
Daromadlar tengshzlishda katta farqlari mavjud bo'lishining asosiy sababi bozor tizimiga asoslangan iqtisodiyotning o'z xususiyatlaridan kelib chiqadi. Bizning respublikada ham bozor iqtisodiyotiga o'tish daromadlar tengsizligi muammosini keskinlashtiradi. Bu yerda asosiy rolni mol-mulkka uy-joy, ko'chmas mulk, aksiya va boshqalar ega bo'lish omili o'ynay boshlaydi. Daromadlarning tabaqalanish jarayoni yetarli darajada tez boradi, minimal darajadan bir necha o'n baravar yuqori daromadga ega bo'lgan ijgimoiy qatlam shakllanadi. Daromadlarning tabaqalanishi mulkiy tabaqalanishni keltirib chiqaradi. Vaqg o'tishi bilan oilalarning to'plagan mol-mulki meros qoldirishi sababli daromadlar tabaqalanishining kuchayiish ruy beradi. Har xil oilalar uchun turlicha iste'mol muhit yaratiladi. Ijtimoiy tenglik va daromadlar taqsimotida adolatlikni ta'minlab berishning muhim muammolari kelib chiqadi.
Bunday sharoitda davlataing daromadlarni qayta taqsimlash vazifasi daromadlar tengsizligidagi farqlarni kamaytirish va jamiyat barcha a'zolari uchun ancha qulay moddiy hayot sharoitini ta'minlashga qaratiladi.
Daromadlar tengsizligi kamayishining taxminan foizini asosan transfert to'lovlari taqazo qiladi. Aniqroq aytganda davlat transfert to'lovlari eng past daromad oluvchi kishilar guruhi daromadining asosiy qismi 70-75% ni tashkil qiladi va qashshoqlikni yumshatishning eng muhim vositasi hisoblanadi.
Daromadlar tegsizligi va uning asosiy sabablari.
Aholi jon boshiga yoki bitta ishchiga to'g'ri keladigan daromad darajasidagi farqlar odatda daromadlarni farqlash deb ataladi. Daromadlarning tengsizligi barcha iqtisodiyotlarda keng tarqalgan, ammo har xil darajada. An'anaviy tizim eng katta daromad farqiga ega. U erkin raqobat kapitalizmiga o'tish bilan asta-sekin kamaydi va zamonaviy bozor tizimiga o'tish bilan sezilarli darajada kamaydi. Ma'muriy-buyruqbozlikdan bozor tizimiga o'tish davrida daromadlar tengsizligining sezilarli darajada oshishi qayd etilgan. Buning sababi shundaki, aholining bir qismi parchalanib ketgan eski tuzum sharoitida yashashni davom ettiradi va shu bilan birga bozor iqtisodiyoti qonunlari asosida harakat qiladigan ijtimoiy qatlam paydo bo'ladi. Vaqt o'tishi bilan bozor munosabatlariga aholining keng qatlamini jalb qilish orqali tengsizlik kamayadi.
Daromadlar va boylik tengsizligi juda katta bo'lishi va mamlakatda siyosiy va iqtisodiy barqarorlikka tahdid solishi mumkin. Shu sababli, dunyodagi deyarli har bir rivojlangan davlat ushbu tengsizlikni kamaytirish uchun doimiy ravishda choralar ko'rmoqda. Ammo bu chora-tadbirlarni ishlab chiqish faqat daromadlar va boyliklarni farqlash darajasini, shuningdek, davlat siyosati yordamida unga ta'sir o'tkazish natijalarini aniq o'lchash imkoniyati bilan mumkin bo'ladi.
Odamlar o'zlarining bizneslarini yaratishlari (tadbirkorlar bo'lishlari) yoki ishlab chiqarish omillarini (ularning mehnatlari, erlari yoki kapitali) o'zlarining mulkida boshqa odamlar yoki firmalardan foydalanishlari uchun ta'minlashlari natijasida daromad olishadi. Va ular ushbu mulkdan odamlarga kerakli foyda olish uchun foydalanadilar. Daromadlarni shakllantirishning bunday mexanizmida dastlab ularning tengsizligi ehtimoli kiritilgan. Buning sababi:
Odamlarga tegishli ishlab chiqarish omillarining turli xil qiymatlari (kompyuter shaklidagi kapital, asosan, belkurak shaklidagi kapitalga qaraganda ko'proq daromad keltirishi mumkin);
Ishlab chiqarish omillaridan foydalanishdagi farqli yutuqlar (masalan, kam mahsulot ishlab chiqaradigan firma xodimi, mahsuloti qiyinchilik bilan sotiladigan firmada ishlaydigan bir xil malakadagi hamkasbiga qaraganda yuqori daromad olishi mumkin);
Odamlarga tegishli bo'lgan ishlab chiqarish omillarining har xil hajmi (ikkita neft qudug'i egasi, boshqa narsalar teng, bitta quduq egasiga qaraganda ko'proq daromad oladi).
Shunga asoslanib, daromadlar tengsizligining sabablarini tushunish uchun odamlarning imkoniyatlariga murojaat qilish kerak.
Avvalo, tug'ilishdan boshlab odamlarga turli xil aqliy va jismoniy qobiliyatlar beriladi. Boshqa barcha narsalar teng (bu shart har doim yodda tutilishi kerak), ajoyib jismoniy kuchga ega bo'lgan odam taniqli va yuqori maoshli sportchiga aylanish ehtimoli ko'proq.
Ikkinchidan, mulkka, xususan meros qilib olingan mulkka egalikdagi farqlar. Odamlar qaysi oilada tug'ilishini tanlashlari mumkin emas - merosxo'r millionerlar yoki oddiy ishchilar. Demak, daromad oqimining bir turi, ᴛ.ᴇ. mulkdan olingan daromad biz nomlagan sub'ektlar uchun sezilarli darajada farq qiladi.
Uchinchidan, ta'lim darajasidagi farqlar. Aynan shu sabab ko'p jihatdan yuqorida aytib o'tilganlarga bog'liq. Boy oilada tug'ilgan bola, ehtimol, kambag'al, ko'p bolali oiladagi bolaga qaraganda juda yaxshi ma'lumot va shunga mos ravishda yuqori daromad keltiradigan kasbni egallaydi.
To'rtinchidan, teng imkoniyatlar va ta'lim olish uchun bir xil boshlang'ich sharoitlar mavjud bo'lsa ham, ba'zida "ishchi" deb ataladigan odamlar ko'proq daromad olishadi. Bu odamlar o'z ishlarida yuqori natijalarga erishish uchun ko'p narsalarga tayyor.
Beshinchidan, shunchaki omad, imkoniyat, kutilmagan yutuq va boshqalar bilan bog'liq bo'lgan bir qator sabablar mavjud. bozor iqtisodiyotiga xos bo'lgan noaniqlik sharoitida ushbu sabablar guruhi daromadlarni taqsimlashdagi tengsizlikning ko'plab holatlarini tushuntirishi mumkin.Daromadlarni farqlash miqdorini aniqlash uchun turli ko'rsatkichlardan foydalaniladi. Ammo jamiyatdagi tengsizlik darajasini baholash va samarali davlat siyosatini ishlab chiqish uchun daromadlarni taqsimlash ko'rsatkichlari etarli emas, chunki daromadlarning konsentratsiyasi darajasi aholining ayrim guruhlari orasida ko'rinmaydi, ᴛ.ᴇ. bu shaxsiy daromadlarni oilalar yoki shaxslar o'rtasida shaxsiy taqsimlash haqida. Buning uchun oilalarning umumiy sonini daromad darajasiga ko'ra oilalar soni bo'yicha teng bo'lgan 5 guruhga bo'lish juda muhimdir. Birinchi 20 foiz oilalarga kam daromadli oilalar, ikkinchi 20 foizga daromadlari birinchi guruhga nisbatan yuqori bo'lgan oilalar va boshqalar kiradi. Binobarin, beshinchi guruhga mamlakatdagi eng yuqori daromadga ega oilalarning 20% \u200b\u200bkiradi.

Milliy daromadning shaxsiy taqsimotini grafik tasvirlash uchun Lorents egri chizig'i qurilgan (1.-rasm).

Egri chiziqni chizishda abtssissa daromadlarning tegishli foiziga ega bo'lgan oilalarning foizini, ordinat esa ko'rib chiqilayotgan oilalarning foizlarini ifodalaydi. Daromadlarni mutlaqo teng taqsimlashning nazariy imkoniyati bissektrisa bilan ifodalanadi, bu oilalarning istalgan foiziga tegishli foiz daromad olishini ko'rsatadi. Bu shuni anglatadiki, agar oilalarning 20, 40, 60% tegishlicha, jami daromadning 20, 40 va 60% ini oladigan bo'lsa, unda tegishli punktlar bissektrisada joylashgan bo'ladi. Lorenz egri chizig'i - bu aholining jami taqsimoti va tegishli daromad. Natijada, u barcha daromadlar foizining barcha oluvchilar foiziga nisbatini ko'rsatadi. Agar daromadlar teng taqsimlangan bo'lsa, ᴛ.ᴇ. Foyda oluvchilarning 10% daromadning o'ndan bir qismiga, 50% - yarmiga va hokazolarga ega bo'lishadi, shunda bunday taqsimot teng taqsimot (lar) qatoriga o'xshaydi.

Notekis taqsimot Lorents egri chizig'i, ᴛ.ᴛ. bilan tavsiflanadi. haqiqiy taqsimot chizig'i (oabcde), to'g'ri chiziqdan qanchalik uzoq bo'lsa, differentsiatsiya shunchalik katta bo'ladi. Masalan, eng kam daromadga ega bo'lgan aholining 20% \u200b\u200bumumiy daromadning 5%, 40% eng kam daromad bilan 15% va hk. Mutlaq teng taqsimot chizig'i va Lorenz egri chizig'i orasidagi maydon daromadlar tengsizligi darajasini bildiradi: maydon qancha katta bo'lsa, daromadlar tengsizligi darajasi shunchalik katta bo'ladi. Agar daromadning haqiqiy taqsimoti mutlaqo teng bo'lsa, u holda Lorents egri chizig'i (oabcde) va bissektrisasi (oe) to'g'ri keladi.

Yalpi daromadlarning aholi guruhlari o'rtasida taqsimlanishini tavsiflash uchun italiyalik statistik va iqtisodchi Korrado Jini (1884-1965) nomi bilan atalgan aholi daromadlari kontsentratsiyasi indeksidan (Jini koeffitsienti) foydalaniladi.
Gini koeffitsienti Lorents egri chizig'i bilan chegaralangan raqam maydonining shu egri chiziq ostidagi uchburchak maydoniga nisbati bilan teng yoki

Men Jini = S0abcde

Ushbu koeffitsient qanchalik katta bo'lsa, tengsizlik shunchalik kuchayadi, ᴛ.ᴇ. daromadlar bo'yicha jamiyatning qutblanish darajasi qanchalik yuqori bo'lsa, Jini koeffitsienti 1 ga yaqinlashadi, jamiyatda daromadlar tenglashtirilganda, bu ko'rsatkich 0 ga intiladi, shuni ta'kidlash kerakki, bu koeffitsient 1 ga ham, tenglikka ham teng bo'lolmaydi. 0, beri tsivilizatsiyalashgan bozor iqtisodiyoti daromadlarni maqsadli ravishda taqsimlash yo'li bilan bunday haddan tashqari holatlarni istisno qiladi.
Har bir intervalli guruhning daromadlari miqdori aholi sonining taqsimot egri chizig'i asosida aholi jon boshiga o'rtacha daromad miqdori bo'yicha ushbu intervalda daromadlar oralig'ining o'rtasini aholi soniga ko'paytirish yo'li bilan aniqlanadi.
Jini koeffitsienti bilan bir qatorda jamiyatdagi daromadlarning farqlanishini tavsiflash uchun mablag'lar koeffitsienti yoki daromadlarni farqlashning dekil koeffitsientidan foydalaniladi, bu esa bir xil bo'lgan bir-biridan eng uzoq aholi qatlamlarining daromadlaridagi bo'shliq qanchalik katta ekanligini ko'rsatadi. Aholining umumiy qismidagi ulush ishlatiladi: eng kam daromad bilan 10% va eng yuqori bilan 10%.
Jahon amaliyoti shuni ko'rsatadiki, daromadlarni farqlash koeffitsienti tanqidiy tanqidiy koeffitsientdan 10: 1 dan oshmasligi kerak, Rossiyada bu koeffitsient, faqat statistik ma'lumotlar hisobga olinadigan qonuniy daromadlarni aks ettiradi, 2006 yilda 15: 1 edi. Qabul qilinganidan 5 ball yuqori. Agar soya daromadlarini hisobga olsak, unda bu nisbat yanada yuqori bo'ladi.
Boshqaruvning bozor tizimining paydo bo'lishi va shu asosda mulkdorlar qatlamining shakllanishi muqarrar ravishda to'plangan mulk asosida taqsimlash printsipi ta'sirini kuchaytiradi. Shu bilan birga, aholining umumiy daromadlarini shakllantirish daromadlarni differentsiatsiyasi va jamiyatning ijtimoiy tabaqalanishining o'sishiga, nafaqat boylarning, balki kambag'allarning qatlamini shakllantirishga yordam beradi, bu hukumatning faol aralashuvini talab qiladi. ijtimoiy taranglikni engish uchun.
Kambag'allik kabi keskin ijtimoiy muammoni hal etish davlat faoliyatining yo'nalishlaridan biri bo'lib, o'zlarini yaxshi hayot bilan ta'minlay olmaganlarni kamida maosh miqdorida qo'llab-quvvatlash bilan bog'liq. Aks holda, kambag'al odamlar sonining ko'payishi ijtimoiy portlashlar va jamiyatdagi beqarorlik bilan to'la. Kambag'allar sonini kamaytirish bozor iqtisodiyoti bo'lgan mamlakatlarda davlat ijtimoiy siyosatining asosiy vazifalaridan biridir. Ammo daromadlarni tenglashtirish siyosatini amaliy amalga oshirish murakkab muammolarning kengayishi bilan bog'liq. Ijtimoiy iqlim uchun mas'uliyatni o'z zimmasiga olgan davlat, ba'zida o'z xatti-harakatlarini juda ziddiyatli jamoatchilik idrokiga duch keladi. Gap shundaki, ijtimoiy-iqtisodiy tadbirlarni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun katta miqdordagi moliyaviy resurslar zarur. Ularning manbalari soliqlardir. Demak, muntazamlik: ijtimoiy nafaqalar miqdori qancha ko'p bo'lsa, soliqqa tortish shunchalik kuchayishi kerak. Ushbu bog'liqlik L. Erxard tomonidan muvaffaqiyatli shakllantirildi: «Men harakat qilayotgan turmush darajasini yaxshilash taqsimot muammosi emas, ishlab chiqarish, aniqrog'i mahsuldorlik. Yechim bo'linishda emas, balki milliy mahsulotlarni ko'paytirishda. Diqqatini tarqatish muammolariga bag'ishlaganlar doimo o'zlarining milliy iqtisodiyotini ishlab chiqarishga qodir bo'lganlaridan ko'proq narsani tarqatish haqida noto'g'ri istaklarga duch kelishadi »(L. Erxard. Welfare for all. M., 1991. - 205-bet). Ammo jadal rivojlanayotgan iqtisodiyot soliqlarni nisbatan imtiyozli stavkalar bo'yicha yig'ish va shu bilan birga ijtimoiy maqsadlar uchun juda katta miqdordagi mablag'larni olish imkonini beradi. Zamonaviy G'arb mamlakatlarida umuman iqtisodiyotning rentabelligi ancha yuqori bo'lib, bu ushbu davlatlar hukumatlariga samarali ijtimoiy dasturlarni amalga oshirishga imkon beradi va shu bilan dinamik rivojlanish uchun qulay ijtimoiy vaziyatni ta'minlaydi.